O Estado só inviste na Galiza 63% do que recada

Odebate e aprobación do novo sistema de financiamento está chamado a ser un dos temas chave do vindeiro período de sesións nas Cortes do Estado. Se a vontade das forzas que conforman o actual Executivo estatal de coalición, expresada na campaña das eleccións de 2019, era acometer a reforma do actual modelo na segunda metade de 2020, a conxuntura política obrigou a adiar esta decisión ao primeiro semestre de 2021. Neste sentido, o Ministerio de Facenda traballa para facer pública a súa proposta após os comicios cataláns do mes de febreiro. O actual modelo de financiamento atópase en tempo de desconto. Aprobado polo Congreso dos Deputados á volta de 2009 por un período de vixencia de cinco anos, cos votos favorábeis do PSOE e coa abstención do Partido Popular, o texto lexislativo estabelece na súa disposición adicional sétima a obrigatoriedade de ser revisado en 2014. Porén, mantense prorrogado desde hai seis anos. Ao longo deste período, foron moitas as resistencias gobernamentais a desenvolver este traballo, malia os chamados á realizalo, salientando a resolución da Conferencia de Presidentes de xaneiro de 2017, onde reclamaron “o impulso á revisión do sistema de financiamento autonómico, en aras de culminar co acordo de aprobación dun novo sistema deseñado con criterios obxectivos”. A necesidade de máis fondos As críticas ao actual modelo de financiamento chegan desde diversas frontes e orientacións doutrinais. Neste sentido, existe unha opinión amplamente maioritaria que considera insuficientes as achegas do modelo vixente para facer fronte ás necesidades financeiras das autonomías do réxime común. A esta posición apúntase un dos grandes especialistas na materia, o Sindic de Comptes do País Valenciá, Vicent Cucarella, quen entende que “as comunidades autónomas no seu conxunto deberían estar recibindo máis ingresos dos que actualmente perciben. A solución, polo tanto, pasa por un reparto máis equitativo entre o Estado e as comunidades autónomas que evite os agravios entre os territorios”. O economista da Universidade de Vigo Santiago Lago Peñas demanda ponderar con máis peso no novo modelo de financiamento variábeis como a dispersión e o avellentamento da poboación. Ao tempo, entende que “a Galiza interésalle que haxa máis recursos sobre a mesa porque existe un problema de insuficiencia xeneralizada. Cantos máis recursos adicionais, máis posibilidade de aumentar o financiamento, pero sobre todo interésalle enormemente que se avance cara á nivelación plena de todos os servizos”. Os criterios aplicados polo Goberno do Estado para o reparto dos fondos extraordinarios derivados das necesidades do coronavirus adiantan que o Executivo vai primar o peso demográfico fronte a outras variábeis no novo modelo de financiamento. Malia que a técnica económica recomenda aproximar as achegas ao custo real da prestación dos servizos, a realidade vai por outro camiño nas últimas décadas, o que leva a parte dos expertos a analizar o debate sobre o financiamento autonómico como unha cuestión de natureza política e non de contabilidade pública. Un sistema lesivo para a Galiza O economista Xosé Díaz, ex deputado e ex presidente da Comisión de Economía do Parlamento da Galiza entre 1997 e 2001, é unha das voces máis críticas co actual sistema de financiamento. Así, nun estudo elaborado en 2020 baixo o título "Resultados da liquidación do sistema de financiamento de réxime común de 2018", onde estuda a liquidación dos orzamentos do Estado de 2018, última anualidade da que existen datos, afirma que nese exercicio Galiza perdeu 4.863 millóns de euros. Segundo as cifras ofrecidas por Díaz, o Estado recadou en 2018 na Galiza un mínimo de 13.132 millóns de euros en concepto de impostos e só ten reintegrado 8.268 millóns de euros. Os datos expostos por Díaz para 2018 continúan a liña doutras anualidades. Por exemplo, en 2017 a cantidade achegada pola Galiza ao Estado sitouse nun mínimo de 12.214 millóns de euros, mais a contía devolta ficou en 7.643 millóns de euros, provocando un saldo negativo de 4.570 millóns de euros. Outra mostra das consecuencias do actual sistema, en palabras de Díaz, son “as perdas anuais permanentes así como acumuladas derivadas da porcentaxe que representaba a poboación axustada”. No caso de ter asumido o Estado o 7,2% de poboación axustada aprobada polo Parlamento de maneira unánime en 2008, Galiza contaría na última década con 2.046 millóns de euros máis. Díaz considera os criterios seguidos polo actual sistema de financiamento para definir o reparto das achegas como moi desfavorábeis para a Galiza. Neste sentido, advirte que a dispersión xeográfica só representa 0,6%, un criterio moi pouco ponderado para o custo real de achegar ao conxunto da poboación os servizos públicos ou as infraestruturas produtivas e sociais precisas. Esta variábel resulta especialmente gravosa para unha realidade como a galega, que suma máis da metade dos núcleos de poboación do conxunto estatal, tal e como teñen denunciado de maneira reiterada as diversas forzas políticas da cámara. Outro tanto acontece co peso da poboación maior de 65 anos para determinar a achega do Estado ás comunidades do réxime común. Se a poboación absoluta representa 30%, a superficie 1,8%, a dispersión 0,6%, a insularidade 0,6%, a poboación protexida 38% e a poboación menor de 16 anos 20,5%, a poboación maior de 65 só significa 8,5% nos criterios de cálculo estatal para determinar as contribucións ás autonomías. O modelo de concerto ábrese paso no Estado A lexislación española estabelece dous modelos de financiamento diferenciados para as comunidades autónomas. A maioría, entre elas a Galiza, acóllense ao denominado réxime común, mentres Euskadi e Nafarroa fan parte do sistema do concerto, o que lles permite recadar os seus propios tributos e contar con instrumentos reais de política económica, que segundo algúns economistas explican en boa medida o seu maior nivel de desenvolvemento e prosperidade. A aposta polo sistema do concerto gaña forza en sectores económicos e políticos doutras partes do Estado. Así, por exemplo, algúns dirixentes autonómicos do PSOE, como a balear Francina Armengol, ou economistas de cabeceira do PP, como Daniel Lacalle, defenden estender o modelo do concerto máis alá de Euskadi e Nafarroa, como elemento chave para dotar as comunidades autónomas de ferramentas en materia económica. ‘Un sistema bilateral Galiza-Estado’ O economista e colaborador do suplemento 'Producir' de Nós Diario Joam Romero reclama ese modelo para a Galiza. Neste sentido, considera que só un “sistema bilateral Galiza-Estado garantiría a suficiencia financeira” e “dotaría de capacidade o Goberno galego para exixir, liquidar, recadar, revisar e inspeccionar todos os tributos e competencia para estabelecer e regular os nosos propios impostos”. Romero entende que o concerto permitiría á Galiza “reter o que estamos a perder co Estado”, unha contía que rolda os 4.000 millóns de euros, así como “mellorar financiamento e a calidade dos servizos públicos”, “asumir novas competencias como salvamento marítimo, despregamento da policía galega integral, tráfico, portos e aeroportos”, “aumentar a progresividade do sistema tributario” e “planificar políticas económicas e fiscais para o desenvolvemento do noso país”.