Un "espolio" de recursos, mais tamén económico: As eólicas pagan cada vez menos polos terreos

O parque eólico de Monte da Neve, entre Celanova e Verea, é un dos proxectos enerxéticos máis polémicos dos tramitados actualmente na Galiza. Situado nunha zona de valor patrimonial e paisaxístico, nas proximidades da Reserva da Biosfera Transfroteiriza Gêres-Xurés e da Reserva da Biosfera da Área de Allariz, ao seu impacto natural e histórico suma unhas condicións de pagamento aos propietarios dos terreos “moi baixas”. Así o advirte José Antonio Diéguez, portavoz de Ventonoso, unha entidade que agrupa donos e donas de solo onde se instalan os complexos eólicos. Este é un exemplo, aos seus ollos, de “espolio aos propietarios”. A tramitación da compra de terreos arranca en 2019, cando a promotora do parque, unha empresa alemá do sector das renovábeis con presenza en máis de 30 Estados, BayWa, envía á zona unha consultaría madrileña para contactar coas comunidades de montes das áreas afectadas pola iniciativa empresarial. Os representantes da multinacional non tardaron en acordar cos xestores do monte veciñal e asinaron os contratos que lle permitían erguer unha instalación con sete aeroxeradores, catro veces máis altas que a torre do mosteiro e cunha potencia de 42 megawatts. As consecuencias da decisión xa se deixan notar, provocando malestar en moitos comuneiros e comuneiras que no seu momento tiñan apoiado o acordo. Sen información “Asinaron un contrato coa empresa sen información”, sinala José Antonio Diéguez en conversa con Nós Diario, “e agora atópanse con que van recibir arredor de 2.000 euros ao ano por megawatt instalado, unha cantidade moi inferior á que se paga no resto da Galiza”. A este respecto, o portavoz de Ventonoso reclama que “cando haxa un proxecto, de entrada, non se debe asinar nada. As empresas non pagan nada até o segundo e o terceiro ano de chegar ao sitio e queren sempre acordar cando a xente non ten información. Se non se ten información real non se pode asinar, hai que agardar até que o proxecto saia publicado. Até o último momento hai tempo para chegar a un acordo se realmente interesa”. O parque Prado Vello na Serra do Farelo é outro proxecto sinalado por Diéguez. A concesión, autorizada pola Xunta da Galiza no seu concurso de 2010, localízase nos concellos de Chantada, Taboada e Rodeiro, recolle tres aeroxeradores de tres megawatts, nunha zona de 3.284 horas de vento e representa, segundo o proxecto presentado polos seus promotores diante da Xunta da Galiza, un investimento de 11.55 millóns mais IVE. Nas súas proximidades, está prevista outra instalación baixo a denominación de parque de Marxal, cunhas condicións para os propietarios dos terreos semellantes aos de Prado Vello. “Os contratos de superficie son trampas para os propietarios", di Diéguez As ligazóns entre os promotores de Prado Vello e Marxal son evidentes. Á marxe de que detrás do mesmos aparecen sociedades con diferente nome, Breotecnia no primeiro caso, e Galenenergy, no segundo, as dúas compañías partillan o mesmo enderezo social en Palas de Rei e os seus administradores presentan relacións de parentesco en primeiro grao. “A día de hoxe hai propietarios que asinaron un contrato e descoñecen o seu contido”, afirma Diéguez, quen engade que “as empresas presentaron unha oferta fechada por metro cadrado que leva a que os propietarios non reciban 2.000 euros por megawatt instalado”. Os casos de Monte da Neve, Prado Vello ou Merxal repítense noutras partes da Galiza. A este respecto, o portavoz de Ventonoso insiste en que “as eólicas pagan cada vez menos polos terreos”. Neste sentido, critica a lexislación galega que “favorece o dereito á expropiación das empresas” e advirte da situación de indefensión dos donos dos terreos: “Están obrigando a xente a asinar; nas expropiacións podente espoliar pero é mellor chegar ás expropiacións a que che queden cos terreos por nada”. Contratos “trampa” “Hai unhas poucas empresas que pagan aos propietarios unha porcentaxe do que produce o parque, mais a maioría dos contratos das eólicas son de dereitos de superficie, que habitualmente veñen afectando á finca completa”, afirma Diéguez, quen considera que “os contratos de superficie son auténticas trampas para os propietarios, até o punto de que nalgúns casos se fixan cláusulas que obrigan a reservar dereitos a favor das empresas en terreos que non son obxecto do contrato”. O profesor da Universidade de Vigo e responsábel do Observatorio Eólico da Galiza, Xavier Simón, coincide coa opinión de Diéguez: “As condicións para os propietarios hoxe son peores que no pasado”. En conversa con Nós Diario, apunta que “nos contratos que temos revisado no último ano no Observatorio, a petición dos propietarios, non atopamos ningunha oferta que mellore as condicións medias dos contratos actualmente vixentes. As empresas eólicas argumentan as baixadas sinalando que lles reduciron as axudas públicas, mais a súa produtividade mellorou de maneira evidente como consecuencia dos avances tecnolóxicos”. O Observatorio Eólico da Galiza ten denunciado que os contratos entre as persoas propietarias dos terreos e os operadores eólicos se desenvolven “nun contexto de forte asimetría entre as partes”. A este respecto, Xavier Simón destaca que existe “moito coñecemento do mercado e moita información por parte dos promotores” pero “pouca información e poucos recursos por parte dos propietarios”. “E isto ocorre, tamén, nun contexto no que a posibilidade da expropiación das terras é usada como unha forma de presión sobre os propietarios. Finalmente, o contexto tamén se caracteriza por unha forte disparidade dos termos da responsabilidade social por parte dos promotores”, asegura. "As condicións son hoxe peores que no pasado", sinala o profesor Xavier Simón Simón expón que o prezo pagado polas empresas eólicas vén marcado, en moitas ocasións, polo actor que negocia co propietario do terreo. “Cando a negociación corre a cargo de intermediarios que só están para fixar unha posición de acceso ao terreo, pero que non teñen pensado en desenvolver o proxecto, o prezo tira para abaixo. Pola súa banda, cando negocian as propias enerxéticas, o prezo tira para arriba”. Os modelos de contratos na Galiza Os termos dos contratos entre os propietarios dos terreos e os operadores eólicos responden a tres modalidades. Así, nos acordos onde se paga mediante unha porcentaxe da facturación, os propietarios perciben unha parte dos beneficios da instalación eólica determinada nos acordos contractuais. Só dúas compañías optan hoxe por esta opción na Galiza, EDP (Enerxía de Portugal) e Endesa, a filial da italiana de ENEL, retribuíndo a primeira aos propietarios con 2,75% da facturación e a segunda con 3%. O pago en función da potencia eólica instalada na parcela é a fórmula máis habitual na Galiza. Nesta modalidade de pago para o acceso aos terreos, a retribución está condicionada polo número de aeroxeradores e a potencia unitaria dos que se atopen na superficie obxecto do contrato. Segundo o Observatorio Eólico da Galiza “para os casos coñecidos de parques eólicos en funcionamento e levando esta modalidade a un pago unitario que permita comparar os contratos, os extremos sitúanse entre os 1.250 e os 7.500 euros megawatt”. Así, José Antonio Diéguez, portavoz de Ventonoso, afirma que “o prezo medio por megawatt sitúase entre 2.000 e 5.000 euros megawatt”. O pago por superficie baséase na ocupación dos terreos que se orixina a partir do proxecto eólico. Nuns casos pode existir un pago anual unitario por unidade de superficie afectada para todo o terreo, sen diferenciar entre as distintas afeccións existentes, noutros a opción é un pago por superficie anual diferenciada, en función da clase de afección dos terreos. Segundo o Observatorio Eólico, os pagos por este modelo móvese para o primeiro suposto “entre un mínimo de 0,03 euros por metro cadrado e un máximo de 0,61 euros por metro cadrado” e para o segundo entre “8,73 euros metro cadrado polo pleno dominio de superficie de aeroxeradores até os 0,003 euros metro cadrado de servidume por gabias e cables”.