Un aspecto do Informe PISA: a descualificación do traballo

No noso ensino non hai avaliación propria. Valerémonos de unha que podemos estimar como simpatizante. O Informe PISA non deixou lugar a dúbidas sobre un aspecto que consideramos básico: a constatación de que a tendencia da cualidade da educación vai a pior, no canto de mellorar. Consideradas todas as cautelas, comprendidos todos os límites que estes informes posúen –dada a propria natureza do estudo–, o caso é que moi pouco novo engaden a outros observadores do campo da economía ou da socioloxía. Se hai unha porcentaxe de alumnos "X" que rematan o ensino obrigatorio –até os 16 anos– con dificuldades en comprensión leitora e problemas en comprensión matemática elementar (cálculo e xeometría inicial) temos enfronte un fracaso social do mesmo tamaño do gasto destragado, ano a ano, nos orzamentos públicos. Hai dúas perguntas interesantes que debemos facer. A primeira, como país: que lle interesa á economía/sociedade galega lograr coa escola? A segunda, como cidadáns: en que nivel de mellora humana nos coloca a educación pública e universal recibida durante 12 anos da vida? A escola, deixando á parte as pamplinas estúpidas do tipo de "criar cidadáns felices" e cousas polo estilo, debería ser instrumento socializante e capacitante de cidadáns con coñecementos formativos elementares e libres no sentido de determinación persoal autóctona. Sería interesante que os camiños oferecidos para se inserir laboralmente na sociedade fosen quen de conducir a un lugar de traballo aceptábel e digno, así como con posibilidades de retorno cara outros destinos: isto é, con posibilidade de promoción profesional no horizonte. Fóra da escola o mundo non é feliz, nen se pode comprar calquer cousa que se desexar, mesmo con diñeiro, e hai unha parte do traballo persoal duro que convén ir aprendendo antes dos 16 anos, porque é a única vía de se construír a si mesmo. A escola debería ser instrumento socializante e capacitante de cidadáns con coñecementos formativos elementares e libres Non saber ler e escreber ben aos 16 anos é unha fraude social. Temos medio cidadáns, carne de subsidio e vítimas de indignidade. Máis alá das observacións estatísticas das medias aritméticas, o baleirado da cualificación do conxunto dos traballadores é un feito que hoxe está á vista aquí, mais que expuxo con brillantez fora de dúbidas Harry Braverman (1974): Labor and Monopoly Capital, subtitulado Degradación do traballo no século XX. Estudou o mercado laboral norteamericano (USA e Canadá) e nun prolixo traballo doutoral demostrou que as opinións –non análises– da cualificación do traballo en aumento linear eran só desexos ou constatacións estatísticas medias nun sector determinado. A media estatística non é unha análise económica. É só un termo-resumo para presentar informes de empresa. Non só se foi producindo esa descualificación noutras economías das observadas directamente por Braverman, senón que o mesmo ten sucedido en diferente medida en moitos países. Perguntas A nosa primeira pergunta é respondíbel con: que traballadores precisa a economía galega para medrar por si propria. Ese é o protocolo dos plans de estudos, tanto os obrigatorios como os profesionais. E a segunda pergunta respóndese sabendo que, se ben o ensino universal e obrigatorio é un ben social a defender sen nengún tipo de reservas, pódese estar facendo de forma que non contribúa a universalizar coñecemento, capacidade, melloras persoais e sociais e nen a eliminar ou diminuír as desigualdades sociais de orixe de clase e segmento social. Isto é o que semella estar pasando na cualificación dos traballadores actuais. Ou acaso formulamos mal as perguntas e o que sucede é que son os postos de traballo existentes os que non precisan de traballadores cualificados? É dicer, funciona o mundo igual se un mecánico non sabe interpretar un texto escrito? É indiferente para o funcionamento normal da hostalaría que un traballador non saiba sumar mentalmente o prezo de dous cafés? Ou que simplesmente non saiba o prezo do que está despachando? Ou que non traia sempre co servizo o tícket de caixa? Ou que un funcionario dun concello non saiba interpretar unha circular? Ou que un licenciado en ADE atope como traballo para toda a vida emprego nunha oficina como administrativo? Algo non funciona: ou non é preciso ir á escola ou os postos de traballo que existen non precisan de traballadores que teñan as mínimas dotacións en coñecementos de individuos escolarizados. Será que a escola é para outra cousa? O debate está só albiscado.