Valle-Inclán deseñador

E velaí que, coma outros escritores do seu tempo, o de Vilanova é tamén o seu propio editor. Sigo os seus netos, Xabier e Xaquín del Valle-Inclán, que moito e ben teñen estudado este asunto, asegurando que o seu avó realiza esta tarefa debido ao precario mundo editorial do Madrid do seu tempo. Valle-Inclán asumiu "primeiro a compra do papel, que lle subministraba ao impresor contratado para a edición; enviaba os orixinais, coidaba a impresión e encadernación, e unha vez lista a obra, vendíalla aos libreiros e editores que poñían nela o seu selo ou simplemente distribuíana". Pero ademais destas tarefas cómpre engadir outra fundamental, Valle-Inclán deseña os libros: ao principio indícalle á imprenta como compoñer as capas con modestos deseños tipográficos a caixa pechada, regularizada con motivos vexetais. Afástase "da tradición tipográfica das liñas ao centro", como ensaia xa no seu terceiro libro, Cenizas (1899) fórmula que ten xa aquilatada con Sonata de otoño (1902). Nun panorama no que a tipografía española carece de personalidade artística "el modernismo, buscando para el arte formas nuevas y resucitando las antiguas, ha llevado su espíritu a los títulos...", como afirmaba unha Guía prática del compositor tipográfico de 1900, citada tamén por Xabier e Xaquín del Valle-Inclán. Pero o escritor vai a máis como deseñador –ou se queredes como director de arte– e en 1912 "saca a la luz" a súa obra graficamente máis ambiciosa: Voces de gesta. Valle-Inclán coñecía o movemento modernista internacional: sábese que no faladoiro do Café del Levante ten citado a John Ruskin, teórico do círculo de Willian Morris e os artistas prerrafaelistas, coma quen di os iniciadores do modernismo a finais do século XIX. Tamén coñece o libro modernista europeo, como deducimos da influencia en Voces de gesta da obra Franchesca de Rimini, 1902, de Gabriele D’Annunzio, influencia que sinala Xaquín del Valle-Inclán. Seguindo de perto o canon neorrenacentista de Morris e a súa Kelmscott Press (1891-1898), Valle-Inclán deseña un libro profusamente ilustrado no que participan nada menos que seis artistas-ilustradores. Cando en 1913 emprende o proxecto da súa Ópera omnia –Obra completa–, Penagos é o ilustrador da capa da colección, na que se adiviñan as instrucións do escritor-deseñador-editor; esta é a mesma ilustración, cambiando as letras para cada volume, que don Ramón emprega durante vinte anos. As ilustracións, ornamentos, cabeceiros, remates ou letras capitais son realizados por José Moya ou Ángel Vivanco, tamén atendendo a dirección de arte de Valle-Inclán: velaí un patrimonio gráfico de máis de dúas mil pezas, que actualmente se conservan na Universidade de Santiago.