Marcas de Compostela

Hai anos que quería redactar este artigo. Desde logo o tema das marcas de propiedade barrocas das grandes institucións compostelás debe saír nesta serie de artigos que quere ser tamén un inventario do noso deseño e protodeseño histórico. Si, porque estas marcas labradas na pedra son un dos clásicos da identidade corporativa na Galiza; coñezo algún caso máis fóra de Compostela, pero quedan poucas. Segundo todos os indicios, a cuncha do Cabido Catedralicio é a primeira marca que se labra, provocando a aparición das demais, nun proceso que vai desde o último terzo do século XVII até finais do XVIII, segundo Cajigal Vera, que estudou este asunto para as propidades do Cabido, censando intramuros de Santiago 80 cunchas, marcas que como se bota de ver son todas distintas, non só polos diferentes canteiros que as gravan, senón tamén porque até a Idade Contemporánea a forma non se considera portadora de significado: só o tema é o que conta. Ollo, que hai exemplos maxistrais na síntese da vieira, que Xelmírez promovera como símbolo de Compostela despois de 1099, cando se fai necesario reforzar a comunicación das peregrinacións a Santiago ante a competencia de Xerusalén, tras a toma desta cidade polos cruzados. O Grande Hospital Real e a Universidade toman dos seus promotores os símbolos de identidade: a cruz potentada de Diego de Muros e as cinco estrelas dispostas en aspa dos Fonseca, como tamén vemos nas ámboas da botica do Grande Hospital ou no libro das constitucións da Universidade de 1602, arriba á dereita. Un caso insólito é a marca do Concello de Santiago, que utiliza a figura dun caliz coa hostia patente, clara representación do escudo da Galiza. Quizais a complexa identidade dunha cidade marcada pola Igrexa até no seu nome faría adoptar esta figura que aparece tarde na configuración simbólica da cidade, máis como un adxectivo que como substantivo: engadida ao antigo Santiago Cabaleiro viría significar cabeza ou capital do reino. Pero nalgún momento histórico, este símbolo que aínda figura de par da urna apostólica no escudo oficial, acadou tal protagonismo na comunicación da institución que se constituíu no único moble, tal coma figura no escudo municipal da fonte da Porta do Camiño ou nos selos oficiais dalgúns documentos. Na mesma época, o cáliz foi adoptado polo gremio dos prateiros da cidade. Hai máis marcas, a salientar as do mosteiro de San Martiño Pinario, cunha árbore que se supón piñeiro polo procedemento das armas falantes; a cruz flordelisada dos dominicos; a pomba sobre as nubes do Sancti Spiritus ou a enigmática pita da Colexiata do Sar.