As marcas perdidas

Só no cemiterio medieval de Santa María a Nova de Noia veredes un bo conxunto destas marcas perdidas. Están gravadas nas antigas laudas sepulcrais dos comerciantes e artesáns, pero eran de uso corrente na Idade Media e Moderna en toda Europa, mesmo así poucas sobreviviron. Estas de Noia son un prodixio de conservación, talladas en pedra forman o monumento do protodeseño máis relevante da Galiza. Porque nada hai nelas que veña dos atlantes, dos cátaros ou dos templarios, non hai alí nada de esotérico: son signos de identidade persoal, a maioría de artesáns ou mercadores que pintaban, riscaban, ou trazaban estas marcas nas súas ferramentas, pero tamén nas súas producións ou embalaxes en pacas, fardos, sacos e barricas. Signos que aparecían ademais en documentos mercantís como os 'coñecementos de embarque' ou mesmo nos rexistros de aduanas e o signo de cada quen estaba rexistrado nos libros dos gremios. Curiosamente os poderosos gremios dispuñan dun símbolo figurativo para facerse coñecer, pero as marcas persoais non eran figurativas e vén sendo escasa a utilización de letras, e a gran diferenza coas marcas contemporáneas está en que non teñen intención simbólica, só pretenden identificar. Descoñecemos se se herdaban ou se xeraban familias, como o caso coñecido das marcas dos mariñeiros da Guarda. O que si parece existir é a influencia do símbolo cristián do crismón como apunta algún estudoso, tal como se aprecia no marcado desenvolvemento vertical e no uso da cruz nas marcas noiesas e baionesas. Sigo neste artigo o estudo "Las marcas personales del ámbito mercantil gallego-portugués y su contexto europeo a finales de la Edad Media" de Elisa Ferreiro Priegue, unha historiadora cunha bibliografía espléndida, sempre iluminando algún tema medieval fascinante como o comercio marítimo galego ou os antigos camiños do país. Ferreiro Priegue afirma que todas as marcas forman parte dunha koiné europea, é dicir, unha lingua gráfica común ─a globalización, xa daquela─, como se fai evidente no segundo grupo de marcas reproducido aquí, con variacións dunha mesma tipoloxía, pero con procedencias distintas, desde Noia a Asís. Claro é que as marcas aparecen en documentos notariais, pero tamén sobre as pedras das igrexas que os mercadores doan á fábrica destes edificios: velaí no grupo inferior as marcas tiradas por Ferreiro Priegue da Colexiata de Baiona. Pero as fontes documentais galegas baixomedievais perdéronse en gran medida e pouco queda sobre papel, afortunadamente dispomos deste marabilloso tesouro gráfico que é o cemiterio de Santa María a Nova de Noia, sitio de peregrinaxe obrigado para deseñadores e interesados pola comunicación visual.