A inocencia do falso creativo

Quen se achegue estes días polo Bosque da Cidade da Cultura atoparase cunha arquitectura nova, recentemente levantada, unha capela chamada O Prisma dos Sentidos, dedicada ao egrexio peregrino D. Álvaro de Coimbra, que chegando a Compostela quedou engaiolado coa visión das torres da catedral e alí mesmo levitou e faleceu. A historia rescatouna o autor da ermida, Acisclo Manzano, de escritos antigos, documentos que falan das venturas e infortunios de tan ilustre portugués. Ao pouco que un coñeza o escultor ourensá saberá que é unha rata de biblioteca e non hai arquivo que se lle resista. De aí o ben testemuñado que está o caso. Cunha simboloxía propia de imaxes esbozadas, estrelas, ondas e cabezas de anxos vixiando a contorna, Acisclo levou a cabo unha simbiose entre escultura e arquitectura aportando unha visión nova do formigón, gravado con trazos polos que se filtra a luz, glifos que suxiren e insinúan dándolle unha pátina de espírito cenobita. O autor colocou a lousa do viaxeiro e logrou así recrear o lugar e o relato dunha crónica ata o de agora non revelada. Descubertas fortuítas Búscase o absurdo deliberado para alimentar o misterio e a intriga, ademais do humor e a ironía Na historia da arte do século XX producíronse achados "inesperados" que enriqueceron o escenario artístico cunha procacidade creativa prodixiosa. Non só con procacidade, senón cunha boa dose de enxeño búscase o absurdo deliberado para alimentar o misterio e a intriga, ademais do humor e a ironía. Poderiamos falar de que, cando o simulacro o invade todo, os artistas o que fan é transformalo en categoría estética. Duchamp, Magritte, Breton, Paco Pestana (o noso gran troleiro)… foron algúns dos que cambiaron a función do estético porque levaron a realidade a paradoiros subxectivos onde o espectador acaba por ser igualmente un importante figurante. Desde o Dadaísmo e o Surrealismo hai exemplos que removeron vellos prexuízos e obrigaron a reflexionar sobre o papel da interpretación da mensaxe que os artistas e os medios de comunicación trasladan ao público. Algúns adiantáronse incluso ás novas técnicas da información e por suposto ás novas tecnoloxías para contar episodios sorprendentes. A adaptación que fixo Orson Welles da novela A guerra dos mundos de H. G. Wells en 1938 proxectou xa o mundo das fake facendo un relato do engano como mecanismo creativo. Foi un dos primeiros. Máis tarde, en 1958, o exiliado catalá Max Aub fíxose cun diario titulado Caderno verde dun tal Jusep Torres Campaláns, artista e exiliado, e por riba xa falecido, que resultou ser compañeiro e amigo de Picasso. Tamén acérrimo adversario de Juan Gris. O caso e que indagando, Aub chegou a completar unha extensa biografía chea de arestas vitais con datos e fotografías dos dous artistas. Animado, levou a cabo unha exposición cos colaxes cubistas que quedaran do infortunado, unha mostra que acadou un grande éxito, facéndose eco a prensa mexicana da concorrida inauguración que daba a coñecer a un esquecido das vangardas parisinas. Nin que dicir ten que os críticos desfixéronse en eloxios sobre as obras. A fantasía do engano Xa no 2016 Joan Fontcuberta tivo un encontro coa produción dun colega de profesión, outro fotógrafo, Ximo Berenguer, con imaxes de calidade suficiente como para presentalas no marco da edición de Photo España. O IVAM chegoulle a mercar algunhas das fotos, o mesmo fixeron varios coleccionistas. Editouse para a ocasión un catálogo titulado A chupar del bote que daba conta da vida e obra do personaxe. Fontcuberta é experto en descubertas fortuítas, anos atrás chegara a fotografar ao cosmonauta Ivan Istoichnikov, que en 1968 tripulara a nave Soyuz 2. Curiosamente, tampouco ninguén recoñecera a súa valía en vida. Ás veces non resulta doado diferenciar a verdade do engano ou a mentira. Con todo, é o profesor Jorge Luis Marzo en La competencia de lo falso o que aclara a diferencia semántica: "A mentira vive no ámbito do moral: é mentireiro quen mente(…) Porén, é falso o que se di, non forzosamente quen o di". Nos tempos que corren, onde a perversidade do embuste estendese por todas partes, é unha sorte que a fantasía do engano no territorio da creación siga a fabricar capítulos fantásticos que dan unha visión alternativa da inocencia do falso integrándoo como un elemento máis dentro da arte. Eu xa imaxino a D. Álvaro de Coimbra xunto a Jusep Torres Campaláns, Ximo Berenguer e ata Ivan Istoichnikov vendo as torres da catedral desde o Bosque da Cidade da Cultura.