As vontades póstumas

A pasada semana lanzábase a última novela de Gabriel García Márquez, En agosto nos vemos. Máis aló do acontecemento que supón unha nova obra dun premio Nobel, a edición que ten lugar neste 2024 vén acompañada dunha serie de feitos extraordinarios. O primeiro, que se trate dunha novela póstuma que aparece case unha década despois do falecemento do autor, nunha publicación autorizada pola súa familia. Ademais, Gabriel García Márquez, que cumpriría noventa e sete anos o pasado seis de marzo, día do lanzamento, reescribiu a peza en múltiples ocasións, considerándoa sempre indigna de ser publicada e chegando a recomendar a súa destrución. Trátase dunha obra falida para un autor esixente que, porén, acaba de recibir unha lectura crítica moito máis amable e conveniente por parte dos seus herdeiros. Mesmo recoñecendo que non se trata dunha novela tan redonda como outras recoñecidas como emblemáticas, os fillos do escritor aluden á demencia senil dos seus últimos anos de vida como responsábel do rexeitamento. Non hai nada que impida gozar da obra, comentan. Nada que non sexa a vontade póstuma do propio autor de non publicala, claro. Aínda que os herdeiros non fan unha referencia directa a isto, é imposíbel non pensar no enorme beneficio económico que supón o lanzamento mundial dunha nova narración dun Premio Nobel que leva unha década falecido. Desexos en vida A vulneración destes desexos en vida son algo enormemente frecuente na historia da literatura e, aínda que o concurso do vil metal non tarda en aparecer, moitas veces acontecen sen ese interese inmediato. O caso de traizón ás últimas vontades máis célebre é o que realiza Max Brod tras a morte do seu mellor amigo, Franz Kafka. O autor da Metamorfose encoméndalle a Brod que destrúa todos os seus manuscritos sen sequera lelos e salve unicamente media ducia de títulos para a posteridade. "Se tan convencido estaba, debeu encargarllo a outra persoa", diría o testamenteiro anos despois. Unha expresión na que recoñecemos certo ton de cinismo pero na que sería inxusto non sinalar tamén a marca da admiración rotunda polo seu vello amigo. Brod era tan incapaz como o propio Kafka de destruír ese tesouro literario, e probabelmente el sospeitábao. Obras como O proceso chegan a nós grazas a esa traizón e serviron para facer fundamental na historia literaria do século XX a figura de Kafka. Destaca o longo secuestro que Domingo García Sabell realizou sobre a obra inédita de Manuel Antonio Porén, tamén é certo que Brod foi acusado de manipular o legado para cimentar un Kafka unívoco e constantemente atormentado. Por outra parte, nos manuscritos do autor non había só obras inéditas, senón tamén diarios e correspondencia que, de maneira pouco sistemática e un pouco atropelada, acabaron sendo publicadas. Que pensaría Kafka se soubese que a longa carta acusatoria que dirixiu ao seu pai en 1919 sería editada como libro nos anos cincuenta? Porque algo que non se sinala moitas veces dos legados póstumos é até que punto inclúen tamén aquela produción que non foi composta para ser transmitida ao público. Volumes enteiros de correspondencia privada e diarios de autores falecidos inzan aínda hoxe os andeis das librarías. O caso galego Dentro da cultura galega, a xestión do patrimonio post mortem foi sempre un campo de batalla privilexiado. As dinámicas elaboradas para a xestión do pasado, especialmente desde os anos cincuenta, converteron o legado literario nunha peza sumamente importante, tamén en algo a ser revisado por testamenteiros coa idea de non vulnerar en exceso unha idea que tiña que encaixar en determinados parámetros. O caso máis destacado pode ser o longo secuestro que Domingo García Sabell realizou sobre a obra inédita de Manuel Antonio, que só hai moi poucos anos puido ser publicada con propiedade. A idea de que o poeta máis combativo e arredista se popularizase nun contexto histórico no que se trataba de asociar a identidade galega a un lirismo inofensivo estivo sen dúbida no fondo desa decisión. O papel destes gardiáns autoproclamados da cultura galega e da súa imaxe é algo que acompaña aínda hoxe o noso devir como cultura. As peculiaridades do Día das Letras Galegas, dado a figuras que levan, polo menos, dez anos mortas, fai abundar este tipo de cuestións. Hai menos dunha semana, aparecía neste mesmo xornal a cuestión aberta sobre unha peza inédita de Luísa Villalta e as dificultades para reeditala. De certo, non será a última vez que o 17 de maio nos coloque nestas cuestións. A cuestión das vontades póstumas deixa entrever que pouca propiedade real teñen autores e autoras sobre a súa obra. Máis aló do seu criterio, e mesmo do criterio de familiares ou testamenteiros da maior confianza, as obras acaban por saír á luz. Se cadra porque a propia natureza da literatura é esa: entrar no mundo, circular, atoparse co seu verdadeiro propietario, que non é outro que o público.