T. S. Eliot, a mística do vangardista

Até certo punto, podería dicirse que a poesía de Eliot o cambiou todo. A súa definición de "clasicista en literatura, monárquico en política e anglocatólico en relixión" non acaba de casar cun autor que levou a cabo unha revolución lírica semellante á que provocou Joyce na prosa. O mesmo que non cadra con esa transgresión literaria a imaxe que proxectaba: moi afastado do arquetipo do poeta bohemio e axitador, cultivaba unha pulcritude e unha cortesía entre o dandy e o anticuado, gardando unha existencia reservada e ordenada que fuxía das trivialidades da vida mundana e dos chismes das camarillas intelectuais. Mais baixo aquela aparencia anódina e apagada latía un ardor poético que deu a luz unha obra que segue fascinando. O vanguardismo de Eliot rompe coa herdanza romántica e retoma o barroquismo e a poesía metafísica de autores como John Donne, para entroncar coas grandes figuras do pasado (Dante) pasando por Baudelaire ou Jules Laforgue, fracturando o discurso e multiplicando as voces poéticas, desfacendo a identidade entre biografía e poema. Agora, Kalandraka devolve Eliot a unha actualidade da que en realidade nunca desaparecera, publicando a primeira tradución ao galego dos seus Catro cuartetos, en tradución do tamén poeta Martín Veiga. Unha tarefa nada fácil, que o tradutor acometeu "co sentimento de estar ante unha grande responsabilidade histórica coa lingua e coa cultura galegas. Sempre impón publicar unha obra de tanta transcendencia como esta", comenta Veiga en conversa con Nós Diario". Eliot, desde logo, non é un autor fácil de verter a outra lingua: a súa é unha escrita complexa e chea de pasaxes escuros. "Enfrontarse cos seus versos non é sinxelo", explica Veiga, "non só pola complexidade do contido, senón tamén no plano formal. O libro ten momentos escuros de difícil interpretación, mais o desafío principal foi tomar a decisión de que facer coa enorme diversidade lingüística que introduce nos seus poemas e que é unha característica moi propia de toda a súa obra. Acode a rexistros cultos, coloquiais, intelectuais, demóticos... Sempre tiven moi presente a necesidade de reflectir con fidelidade esa diversidade e precisei tempo para atopar ese ton no que a mestura de vocabulario patrimonial e léxico máis cultista non fose en contra da coherencia da estrutura da obra". John Berger volve á Galiza Unha falsa dicotomía Escribo para facer unha casa onde vivir, dicía Eliot. Despois da cimeira de A terra baldía (publicado por primeira vez en 1922 e editado por Follas Novas en 1998 en tradución ao galego de Armando Requeixo e María Fe González), os Catro cuartetos (1945) son vistos de dúas formas moi diferentes polas persoas que estudan a obra do autor: uns ven o libro como a culminación do seu estilo, mentres que outros contémplano como un retroceso a posturas máis conservadoras despois do vangardismo de obras como Prufrock, A terra baldía ou Mércores de cinza. "En realidade, é unha falsa dicotomía", opina Veiga. "Eliot sempre está a unha altura estética moi elevada e a presenza de diferentes rexistros poéticos é unha constante de toda a súa obra. O que si se pode apreciar nos Catro cuartetos é a importancia que ten a súa conversión ao cristianismo, o papel que xoga o seu misticismo, que é unha clave moi relevante xa desde Mércores de cinza". En realidade, ese peculiar misticismo de Eliot é un camiño cara a unha quietude que o centre no medio da desolación da sociedade: "Ide, ide, ide, dixo o paxaro: o xénero humano / non pode aturar moita realidade", escribe nun momento de caos e desorientación: dúas guerras mundiais, confrontación ideolóxica, triúnfo do consumismo hipercapitalista... "É falso que Eliot trate de apartarse do mundo mediante esa experiencia mística", di Veiga. "El non está afastado da realidade, está moi ao pé da actualidade". E talvez por iso reflicte a confusión da modernidade a través da acumulación caótica de voces dispersas e citas indescifrábeis . Porén, o poeta tiña a vocación de claridade, só que o tema que trataba impedía unha comprensión inmediata do que escribía. "A base central das reflexións que propoñen os Catro cuartetos son o tempo e a Historia, o modo en que se manifestan en termos concretos", asegura o tradutor. "O interesante da súa escrita é que trata estas dúas materias no persoal e no ontolóxico, situándoas no mesmo plano. No fondo, o que trata de descifrar é a forma en que a Historia se engarza coa experiencia persoal". E aí, mantén Veiga, encadéase tamén unha reflexión sobre o espazo. "Cada un dos cuartetos desenvólvese nun lugar diferente que teñen unha significación persoal para el, pero que acaban por adquirir resoancias universais a través do poema". A poesía segue a ser unha arma cargada de futuro Un libro que non se acaba nunca Martín Veiga confesa que sentiu a oportunidade de traducir os Catro cuartetos "como un privilexio. Eliot sempre me foi unha compañía fiel desde que teño memoria lectora e foi dicíndome cousas diferentes, en diferentes circunstancias, ao longo do tempo. En realidade, entendo o traballo de tradutor como unha extensión do meu labor de escritor e de moitos anos de lectura. Así aparecen as distintas traducións que vou facendo, como unha lectura íntima de textos que me interpelan". Esa precisamente é unha das claves para explicar a permanente actualidade de Eliot: os seus versos suscitan interpretacións diferentes mais sempre coherentes na súa esgotadora exploración da escuridade. Non se precisan escusas para relelo, pero nuns tempos de desorientación coma estes, a ao bordo de habitar finalmente unha terra baldía, parece pertinente regresar aos seus versos. Joseba Sarrionandia: cultura contra a globalización