O sector da cultura, apremado pola precariedade e a falta de recursos

Precariedade; elevada atomización do sector con traballadoras autónomas e entidades de un ou dous traballadores; alta intermitencia laboral; escasa oferta laboral estábel por conta allea no ámbito privado e déficit de persoal nas institucións públicas. É o panorama que se debuxou o pasado 2 de marzo na xornada "Coidar de nós, para coidar da Cultura", no Castelo de Soutomaior, na que se reuniron máis de cen profesionais do sector para analizar a situación das persoas que traballan no sector da cultura. Carlos Lorenzo, presidente da Asociación Galega de Profesionais da Xestión Cultural (AGPXC), aludía na inauguración do encontro a un recente estudo do Observatorio Social da Fundación La Caixa que revela que boa parte dos traballadores e traballadoras culturais non só ten dificultades para vivir do seu traballo, senón que considera que o seu labor non é recoñecido pola sociedade. "A cultura ten moitos niveis", declara Lorenzo en conversa con Nós Diario, "pero a precariedade é a mesma para todos e todas: desde as persoas creadoras até as que xestionan ou as que actúan como intermediarias. Mesmo os que traballamos para as Administracións sufrimos unha serie de carencias que, ao final, son percibidas como precariedade". Lozano refírese á sobreexplotación á que están sometidos moitos xestores culturais: polo xeral, deben realizar o seu traballo en soidade, sen a presenza de equipos que os axuden a xestionar a inxente cantidade de traballo ao que deben facer fronte. "O xestor dun Concello, polo xeral, non se dedica en exclusiva a elaborar a programación cultural. Tamén ten que organizar festas, a cabalgata de reis, o Entroido, as actividade de Nadal... Todo ese traballo, en moitas ocasións, excede os nosos horarios e nós mesmos acabamos facendo horas de máis, colaborando así, en menor ou maior media, na precarización do sector. Cando falamos da falta de recoñecemento social dos traballadores da cultura referímonos, sobre todo, a que a sociedade non se activa ante as carencias na vida cultural da comunidade e, desa forma, os responsábeis políticos non fan nada por mellorar a situación". Jorge Rey: "O que está claro é que non se crea público só polo que fan as institucións, coas políticas culturais actuais" Cultura e política Eses responsábeis políticos, opina Lorenzo, tenden a postergar a cultura aos últimos postos na lista de prioridades. "E iso nótase especialmente na ausencia case absoluta de políticas culturais", subliña. "Prográmase para cubrir un oco, para dicir que se actúa no campo cultural, pero poucas veces se marcan liñas de traballo con obxectivos concretos e liñas de traballo coherentes. Lamentabelmente, o máis habitual é que se contraten espectáculos e actividades de consumo fácil, sen ter en conta o aspecto de transformación social, de transmisión de valores e de definición da identidade que ten a cultura". Por outro lado, o traballo cultural esixe uns tempos que casan mal coa medida das lexislaturas. "Obter resultados en materia cultural esixe moita insistencia, ter unhas directrices claras e perseverar. Tárdanse anos en crear un público atento, con certa sensibilidade cara á creación artística e con capacidade crítica. E ao revés, é moi fácil desmontar o traballo de anos por causa duns poucos erros. Porén, o normal é que os representantes políticos queiran resultados inmediatos, o cal os leva a tirar de produtos culturais que, moitas veces, teñen unha calidade cuestionábel pero que asegura o éxito entre unha audiencia menos esixente", laméntase Lorenzo. Un país por facer Na Galiza, ademais, o problema se agudiza pola convivencia de xeracións que comezaron a traballar no campo cultural en situacións moi diferentes. "Por unha parte, hai unha serie de persoas que loitaron, desde o franquismo, por crear un sistema cultural digno de tal nome, por facer país. Comezaron cando non había nada e tiveron que crealo todo a base de vocación e de sacrificio e, dalgunha maneira, seguen movéndose nesas coordenadas de voluntarismo", describe Lorenzo. "Por outra están os máis novos, que xa chegaron cun sistema que proporcionaba certas garantías contractuais, convenios... e que, loxicamente traballan de acordo con esas vantaxes. E ás veces é difícil que uns entendan a postura dos outros, malia que o obxectivo final duns e outros sexa, en realidade, o mesmo. Pero mentres tanto, danse malentendidos que operan en detrimento da profesión". Política Cultural? Unha industria que non se comporta como tal O Observatorio da Cultura Galega, no seu documento de traballo O emprego cultural en Galicia, do ano 2019, apuntaba aos baixos ingresos das persoas traballadoras do sector cultural: "o custo medio do empregado das empresas culturais sitúase en 23.000 euros", explicaba o informe, e matizaba que "en comparación co conxunto do tecido empresarial, os custos laborais das industrias culturais da Galiza son un pouco máis baixos, un 8% menos na última anualidade". Aínda así, o beneficio empresarial das empresas culturais galegas era nesa data duns 2.000 euros por persoa empregada, nun contexto no que o conxunto do tecido empresarial obtiña un rendemento de 16.000 euros por traballador. O informe do Observatorio constataba, ademais, o que os xestores culturais denuncian: que o emprego cultural experimenta unha importante estacionalidade, maior que a do total do emprego. "Os datos de contratación indican que a estacionalidade afecta de xeito destacado ás actividades artísticas, recreativas e de entretemento", describía o documento. Por outra parte, máis da metade das afiliacións nas actividades de creación, artísticas e de espectáculos eran do réxime de autónomos no período estudado polo informe: "nos últimos cinco anos, mentres que o número de autónomos descendeu no total do emprego, incrementouse nas actividades da cultura" detallábase. A pretensa industria cultural "Se cadra, teriamos que medir as palabras ao falar de industria cultural", opina Lorenzo. "Quizais no audiovisual si que se crearon empresas cunha estrutura económica forte e ben definida. Mais no resto dos campos falar de industria é un pouco pretensioso". Segundo o presidente da AGPXC, trátase de igualar as empresas culturais con outras que teñen unha configuración moito máis potente e iso dificulta o traballo das primeiras. "A administración é cada vez máis ríxida, e a maior parte das chamadas 'empresas culturais' non teñen infraestrutura para atender toda a burocracia necesaria para cumprir coas normas dunha maneira cómoda. Desvíanse moitos recursos por culpa diso e acaba sendo un factor disuasorio". Traballadoras culturais promoven un manifesto por unha "renda básica universal e incondicional" Cultura e negocio A xornada reflexionou tamén sobre modelos de industria cultural. "É o mesmo falar do fondo de investimento americano que se fixo con todos os macrofestivais de música estatais que dos modelos críticos que aínda subsisten? É lexitimo que un macrofestival reciba importantes fondos públicos para nutrir as arcas dun fondo de investimento? Penso que non estamos falando da mesma industria cultural nun caso e noutro" sinalaba Jorge Fernández León, do grupo de traballo sobre Cultura e Contorna Rural da Rede Española para o Desenvolvemento Sostíbel.