España dentro de España?

Exemplo do potencial que posúe, o equipo masculino de fútbol que representaba a Galiza vén de se alzar, hai uns días, coa Copa das Rexións (Regions’ Cup) organizada pola UEFA. Un torneo que reuniu equipos de todo o continente -e aínda de Asia- entre os que se contan o Lazio italiano, a rexión de Lisboa ou a rexión centro de Escocia. Con todo, os xogadores máis destacados deste último país participan historicamente noutro torneo, o da Copa das Nacións (Nation’s Cup). A este último é ao que acoden outras seleccións, en calidade de nacionais, tales como o País de Gales, Xibraltar ou as Illas Feroe; este último cos seus apenas 50.000 habitantes. Non existe un equipo representante do Reino Unido: algo impensábel hoxe no caso español. Lonxe dunha vocación discriminatoria, na realidade a UEFA apenas vén asumir a concepción política ditaminada polos poderes políticos do Estado español: a idea de que “España” é o Estado español, e non é unha parte concreta deste. Aínda así, por molestos que sexan, caben moitos matices. Após décadas de debates e diferentes propostas, o concepto non deixa de estar libre de conflitos. Así o demostra a polémica causada nas redes sociais despois de que Xosé Manuel Beiras se referise á “España estrita” ou o que é o mesmo, á España xenuína, aínda sen precisar o que é. Non pode resultar máis curioso como, a pesar das diferenzas ideolóxicas con Beiras, as palabras pronunciadas en 2020 pola presidenta madrileña, Isabel Díaz Ayuso, cando afirmaba que Madrid “es España dentro de España” non deixaban de incidir, se cadra inconscientemente, na mesma idea. Profundamente criticadas unhas e outras afirmacións, o certo é que a idea vén de lonxe e talvez nunca desapareceu, se cadra por ser unha realidade incómoda que, porén, está amplamente documentada. Exemplos Non é infrecuente nalgúns reputados escritores do ‘Siglo de Oro’ atopar referencias sobre as diferenzas entre españois e galegos Así, é ben coñecido que o nome de “España” (rescatado do latín Hispania) foi o termo que desde finais do século XVI se aplicou xenericamente a todos os territorios dominados desde poder político asentado en Madrid, a metrópole castelá. Mesmo non é infrecuente na pluma dalgúns reputados escritores do bautizado como Siglo de Oro atopar referencias que lembran as diferenzas entre españois e galegos. É o caso, entre outros, de Castillo Solórzano, quen en 1634 diferencia nas súas Fiestas del jardín un baile de “naciones” composto de “españoles, franceses, portugueses, gallegos, indios y negros” (nótese a orde). Unha idea que aínda se observa nunha obra de vital importancia para a cultura galega como a Descripción del reyno de Galizia de 1550, onde, desde Mondoñedo, o autor denunciaba o desprezo con que Galiza era vista e tratada, preguntándose: “Que ay en España / que aqui no lo aya?”. O autor desta reflexión non era outro que o granadino Bartolomé Sagrario de Molina. Aquela imaxe de España e dos españois como unha parte da xeografía ibérica tiña, na realidade, séculos de historia. A través dunha lectura detida do famoso Códice Calixtino, escasamente coñecido alén do seu famoso roubo en 2011, os nosos ollos albiscan unha descrición humana do camiño xacobeo extremadamente sorprendente para os nosos días. E é que naquel calamitoso itinerario, un francés como Aymeric Picaud afirmaba que após deixar atrás a terra dos vascos, en dirección a Burgos seguíalle a “terra dos españois”, precisando que esta era Castela e a Terra de Campos. A realidade do S. XII Aymeric Picaud non estaba senón a describir da realidade do seu tempo: o século XII. Aínda sen o lustre que desde o seu latrocinio semella envolver o Códice, non son menos significativas foron as palabras do redactor do Itinere Navali Peregrinorum cando apuntaba, apenas unhas décadas despois de Picaud, como na península ibérica existían cinco cristiáns: o dos aragoneses, o dos navarros, o de Galiza, o dos portugueses e o dos que teñen a súa capital en Toledo e propiamente se denominan españois, é dicir, Castela. Cousas do pasado para algúns e anécdotas documentais para outros, a identificación entre Castela e España é algo que, en certo modo, non resulta de todo estraño. Se cadra, o seu máis claro expoñente estea na nosa linguaxe máis coloquial, pois a alternancia de usos que facemos para nos referir ao “castelán” ou “español” está tan vivo como en tempos de Afonso “o Sabio”, cando o chamado “lenguage de Castiella” tamén recibía o nome de “lenguaje de España”, o que non sucedía con outros idiomas ibéricos como o galego. Pode ser que esa idea estea presente naqueles contos populares, recollidos na Castela do século XX, nos que se falaba de “tres gallegos que habían venido a segar a España”. Será que Díaz Ayuso estaba no certo?