A viaxe dos códices

En abril de 1971, unha delegación dinamarquesa chegaba a Reykjavík nun buque de guerra para facer entrega de dous manuscritos medievais ao goberno islandés. Foi un momento histórico con poucos paralelismos na historia de Europa e que puña fin a unha longa disputa entre os dous países. Islandia, independizada en 1918 e que rompera os lazos coa coroa de Dinamarca en 1944, mantivera unha dura reivindicación durante as décadas seguintes para que os manuscritos regresasen ao seu territorio. Un acordo de 1970 abría a posibilidade de que as case dúas mil pezas que estaban en poder do estado dinamarqués fosen restauradas, microfilmadas e finalmente entregadas ao goberno de Reykjavík, un proceso longo que remataba en 1997. Manuscritos Aínda a día de hoxe a cuestión dos manuscritos representa un estraño evento do punto de vista cultural e acostuma ser mencionado polos teóricos da literatura apelando á súa dimensión simbólica: é certo que nesas obras están as primeiras sagas islandesas e que falan de eventos históricos relativos ao país, porén tamén están escritos nunha forma antiga do escandinavo que non era exclusiva do territorio, e tratan de cuestións que tocan tamén as outras nacións nórdicas. De feito, durante os séculos XVII e XVIII eran os propios islandeses quen enviaban os libros máis representativos a Copenhague como forma de manifestar a súa fidelidade ao rei de Dinamarca. Porén, a importancia dos manuscritos vai máis alá do seu contido que, á hora da verdade, pode ser moito máis cómodo de consultar polas instancias académicas microfilmado ou dixitalizado que botando man das fráxiles pezas orixinais. A voz dun pobo É evidente que o valor dos obxectos é o da representación dun pobo que recupera a súa voz, se responsabiliza do seu pasado e é consciente do seu valor. Destácase moitas veces de Islandia a súa paixón pola letra escrita e a recepción dos barcos cos manuscritos por parte de multitudes con bandeiras parece confirmalo. Tamén entra en xogo a sensibilidade dinamarquesa, capaz de recoñecer que a súa biblioteca nacional fora tamén, antes da independencia, a biblioteca nacional de Islandia e que era xusto que recibisen o legado que lles correspondía. A pesar de que a cuestión non estará fechada definitivamente, e as reivindicacións de materiais con orixe en Islandia se reactivan ciclicamente, ambos países chegaron a un acordo de colaboración institucional e académica que non acepta grandes comparacións co que pasa noutras latitudes de Europa. O exemplo máis claro podemos atopalo nos mármores do Partenón que se conservan aínda no Museo de Londres ou no affaire dos Papeis de Salamanca, produto do espolio da Guerra Civil e que nos ofreceron un longuísimo drama sobre se debían ser devoltos ao goberno autonómico catalán que actualmente os custodia. Ao longo dos museos e bibliotecas do mundo temos multitude de exemplos nese sentido, froitos dun saqueo realizado, ben por mans privadas, ben por forzas militares. O secuestro e aínda a destrución intencionada do rexistro do pasado dos pobos é unha práctica tristemente frecuente en todas as guerras, mesmo as que acontecen nos nosos días. O nacemento do galego Mesmo así, o regreso de cada pequeno documento ou peza cerámica ao lugar onde foi xerado non parece que deba ser unha regra de uso xeral para estas cuestións. Considero moito máis importante a consciencia popular que dá valor a esas producións culturais e artísticas. As pezas que ninguén valora perden a relación co seu territorio ou co pobo que o habita a marchas aceleradas e iso é algo que podemos comprobar na nosa propia pel. Ningún dos textos medievais de referencia que testemuñan o nacemento do galego escrito está no noso territorio Ningún dos documentos medievais de referencia que testemuñan o nacemento do galego escrito está no noso territorio. Tampouco parece que poidan chegar a estalo máis que brevemente, como aconteceu hai pouco coa exposición do Pergameo Vindel, hoxe de volta en Nova York. Para sorte nosa, o nacemento do galego escrito coincide cunha simultaneidade abraiante co do portugués escrito e o goberno do país irmán recuperou e custodia dous deles na súa capital. Hai doce anos o noso país saltaba aos medios internacionais polo rocambolesco roubo doutra obra histórica: o Códice Calixtino, gardado durante un ano baixo unhas bolsas de cemento, por se fosen pouca vergoña as condicións que permitiron o seu furto nunha trama na que asomaba a corrupción eclesiástica. Indicios do valor real que lle damos á nosa cultura e ao noso pasado. Cústame imaxinar esa xente expectante agardando o regreso dos códices nos portos galegos.