As mulleres esquecidas do Seminario de Estudos Galegos

Non era fácil para as mulleres da II República acceder aos estudos universitarios; daquela, é lóxico que resultase aínda máis difícil dedicarlle tempo e traballo a unha asociación científico-cultural. Se cadra, iso explica o cativo número de mulleres que participaron no Seminario de Estudos Galegos (SEG), cuxo centenario se celebra este ano. Aurora Marco, catedrática xubilada de Didáctica da Lingua e Literatura Galega da Universidade de Santiago e investigadora de recoñecido prestixio, pronunciou esta quinta feira unha conferencia no Museo do Pobo Galego na que se lembraron algunhas desas mulleres, hoxe esquecidas, que superaron todos os impeitizos e que fan parte da historia dunha institución que contribuíu en gran medida á modernización da Universidade galega. "As mulleres entraron oficialmente na Universidade en 1910", explica Marco, "e cando se funda o SEG na década de 1920 aínda eran moi poucas as que accederan ás poucas carreiras que había. Polo tanto, a súa presenza era case testemuñal tamén no Seminario. Nunha entrevista que lle fan a Cotarelo Valledor en 1924, di que hai 19 mulleres na Universidade. E debía sabelo ben, porque na altura era vicerreitor". Comezan os preparativos do centenario do Seminario de Estudos Galegos Poucas e esquecidas En todo caso, aos poucos días de se constituír o SEG, xa se admitiu a primeira muller, Carmen Sierra Domínguez, natural de Pontecesures. "Era unha muller dunha familia ben situada economicamente", relata Aurora Marco, "que estudou Filosofía en Santiago e que ingresou no SEG con só 17 anos. Posteriormente marchou a Madrid, onde a sorprendeu a sublevación militar, e unha vida riquísima en experiencias. Foi unha muller moi comprometida social e politicamente, que se trasladou a Galiza despois do golpe de Estado rexentando unha granxa. Mais foi detida e encarcerada pola súa militancia no PCE e, tras tres anos de condena, marchou a Venezuela. Aurora Marco prepara un libro que relata toda a traxectoria de Carmen Sierra e que estará na rúa cara ao verán e , segundo anuncia, "non vai deixar indiferente a ninguén". O asociacionismo feminino comeza naqueles anos: en 1918 fundouse o grupo feminino das Irmandades da Fala e as mulleres entraban nas institucións e entidades que se encargaron da modernización do país. "Especialmente na época da República, cando xa pasara a ditadura de Primo de Rivera", describe a investigadora, "as mulleres vanse incorporando ao Seminario e aí atopamos figuras ben interesantes, como Luísa Cuesta Gutiérrez, unha muller de Medina de Rioseco que tivo o seu primeiro destino como bibliotecaria en Santiago, e cuxos anos composteláns estaban moi pouco estudados até o de agora". Antonio Fraguas e o Seminario de Estudos Galegos Aurora Marco esténdese sobre outras mulleres cuxo papel non foi nunca excesivamente recoñecido, como Sara Leirós, autora dun estudo sobre o pensamento do Padre Feixoo ou Xosefa Iglesias Vilarelle, autora do primeiro texto didáctico escrito en galego, un Método de lectura. "Foi un libro que tivo unha acollida cunha valoración dividida: houbo voces que declararon que non achegaba nada novo e que o seu único mérito era estar escrito en galego, mais Vicente Risco ou Manuel García Barros, por exemplo, valoraron moito este traballo e defenderon Iglesias Vilarelle das críticas que recibiu nas páxinas da revista Nós". Tamén había artistas, como María Corredoyra, que ingresa no SEG presentando un cadro orixinal. "As persoas que querían ingresar no Seminario tiñan que presentar un traballo inédito e ela -que xa se estabelecera como artista profesional, o cal era excepcional naquel momento- entra presentando esta obra". Corredoyra participou na Segunda Exposición de Arte Galega, de 1917, que baixo a éxida das Irmandades da Fala e do ascendente nacionalismo, é considerada por moitos autores como a que marca o inicio da Escola de Pintura Galega". Hai dúas mulleres das que aínda se ten pouca información, Dolores Lorenzo Salgado e Amparo Arango Fernández, e que se formaron con Isidro Parga Pondal, "que foi un dos investigadores que máis incentivou a incorporación das mulleres nos equipos de investigación". Aurora Marco destaca esta actitude de Parga Pondal porque, desde o seu punto de vista, non era o habitual. "As mulleres eran moi ben acollidas e aparecían moitos textos invitando as mulleres a asociarse e a participar en todos as actividades sociais. Mais logo, a realidade é que non contaban demasiado con elas á hora de organizar actividades. Hai excepcións como Parga Pondal ou Antón Fraguas, pero en xeral non accedían en igualdade de condicións á vida pública. Fíxate nunha cousa", remata Marco, "nas memorias dos homes que salientan nestas etapas, nin unha soa vez aparecen mencionadas estas mulleres. Iso xa é sintomático". Aurora Marco: "Fica aínda moito por facer no proceso de visibilizar as mulleres que nos precederon" Unha institución que modernizou a Universidade compostelá O SEG foi unha institución científico-cultural ligada á Universidade compostelá que durante os seus trece anos de vida (1923-1936) integrou no seu seo profesorado e alumnado universitario, intelectuais galeguistas da xeración Nós e das Irmandades da Fala e membros dos distintos cenáculos da erudición local galega. Estruturado en 14 seccións, que abarcaban boa parte das disciplinas científicas da época, chegou a ter máis de 200 socios e socias activas e arredor de 400 socios e socias protectoras. Na súa sede do Colexio de Fonseca reuniu unha importante biblioteca e un pequeno museo, no que estaban expostas as súas coleccións arqueolóxicas, etnográficas e artísticas. O Seminario axudou á formación dunha elite cultural que estaba destinada a desempeñar un papel importante na Galiza.