A memoria da ciencia da terra en Galiza
Do que un día foi Sargadelos apenas vai quedando rastro. Aquel conglomerado empresarial, en que parte das plusvalías obtidas pola fabricación de cerámica servían para financiar activismo, investigación cultural e recuperación da memoria democrática de Galiza, ficou reducido á louza. Unha desas pólas atópase agora a piques de pasar a mans da Universidade da Coruña: os históricos fondos documentais e xeolóxicos do Laboratorio Xeolóxico de Laxe que quedaban no Castro (Sada).
Unha nutrida biblioteca -libros, separatas e revistas científicas-, documentación epistolar de máis de oitenta anos e tres importantes coleccións de pedras e fósiles compoñen o núcleo dos materiais. Todo ten a súa orixe en Isidro Parga Pondal (1900-1986), o químico especializado en xeoloxía, expulsado da universidade compostelá en 1936 a causa das súas ideas progresistas -tamén a respecto da propria institución- e nacionalistas.
O Laboratorio Xeolóxico de Laxe foi produto daquel tempo do sapo, a posguerra. Parga Pondal fundouno na súa vila natal en 1940 para se dedicar “ao estudo da xeoloxía de Galiza e do Hercínico Penínsular Ibérico”. “Ate o final da súa vida profesional en 1969, senta as bases actuais da moderna xeoloxía galega”, expoñen na páxina web do Instituto Universitario de Xeoloxía Isidro Parga Pondal, que recolle o espírito daquela experiencia.
Unha década despois da xubilación do científico, o seu fillo José Ramón Parga Peinador -continuador do proxecto- morreu en accidente de tráfico. É cando apareceron, providenciais, Sargadelos e Isaac Díaz Pardo. Os fondos documetais, a litoteca, a hemeroteca e a biblioteca mudáronse de Laxe ao Castro, en Sada, onde un edificio do complexo acolleu, desde 1979, a sede do laboratorio e os seus traballos.
A Universidade da Coruña cruzouse en 1994, cando asinou un convenio co Seminario de Estudos Galegos e mais o centro xeolóxico -ambas as dúas institucións integradas en Sargadelos- que desembocou, tres anos despois, na constitución do Instituto Universitario de Xeoloxía Isidro Parga Pondal.
Os materiais históricos e a biblioteca, en ampliación continua, ficaron en Cerámicas do Castro de Samoedo e son os que agora a universidade procura asumir. A colección de rochas de Isidro Parga Pondal, a de fósiles -base do seu fundamental estudo da era cuaternaria- e o modelo en escaiola do segundo mapa xeolóxico moderno de Galiza, fabricado por Díaz Pardo segundo as instrucións de Parga Pondal. O segundo, porque o primeiro fíxoo Guillermo Schulz en 1834, o xeólogo alemán do que o Laboratorio Xeolóxico de Laxe garda amplos fragmentos da súa colección de mostras.
O esmorecemento da dimensión cultural
“Estes fondos teñen moito interese”, explica o catedrático da Universidade da Coruña Juan Ramón Vidal Romaní, “hai libros que eran da biblioteca de Parga Pondal, e a súa mostra de rochas abrangue todo o territorio galego. Foi a segunda, despois da de Schulz, elaborada con criterios científicos”. Propiedade da universidade coruñesa, dos descendentes de Díaz Pardo e mais dos de Parga Pondal, estes materiais completarían o Instituto Universitario que leva o nome do xeólogo no caso de se pechar o acordo. Circunstancia que Vidal Romaní considera máis que probábel.
A dirixencia que tomou o leme de Sargadelos despois de afastar ao fundador Isaac Díaz Pardo desentendeuse das iniciativas culturais que marcaban a singularidade do proxecto. A liquidación de Ediciós do Castro -editorial pioneira na recuperación da memoria histórica-, a clausura do Museo Carlos Maside ou o desartellamento do Laboratorio de Formas -centro ideolóxico do entramado- así o certifican. Os herdeiros de Isaac e de Parga Pondal e a Universidade da Coruña negocian agora unha solución para o legado orixinado a partir do labor deste último.