A marabilla no val da estrañeza

A finais do ano pasado, o artista Jason M. Allen, dunha pequena cidade de Colorado, recibía un premio de pintura pola obra Théâtre D’opéra Spatial. Máis aló do futurista do tema escollido, non parece unha nova capaz de sobordar a crónica local e, moito menos, de levar máis de tres meses a voltas polos medios. A característica principal da obra de Allen é que non foi executada seguindo medios convencionais, senón empregando un dos xeradores de intelixencia artificial que, tamén neste último ano, apostaron por poñer ao alcance do público unha tecnoloxía que até entón só existira para o desenvolvemento privado ou en versións moi rudimentarias. A segunda metade do 2022 veu marcada pola popularización de ferramentas como as varias versións de Dall-E ou o Midjourney que Allen empregou para a súa creación (e co que co-asinou a peza). Xeradores de imaxes que funcionan mediante un prompt, unha sorte de comando que, seguindo unha gramática básica, explica á intelixencia artificial que tipo de imaxe queremos. Nela, podemos incluír referencias culturais ou de artistas concretos para que poida producir un resultado inspirado por elas. Trátase dun proceso que, polo xeral, admite distintas formas de filtrado e afinación posterior até que o xuízo humano decida que o produto está acabado ou é competente para a finalidade procurada. A obra de Allen usou un dos xeradores de intelixencia artificial Os motores de xeración de imaxes foron empregados nestes meses cunha serie de perspectivas que xogan ao surrealismo. Un astronauta montado a cabalo trotando polo cosmos é unha das imaxes de exemplo que emprega Dall-E, mentres que nas últimas semanas fíxose popular a dun grupo de neanderthais sacando un selfie. Apostamos polo surrealismo ou os escenarios imposíbeis porque é un formato que exemplifica a liberdade que nos ofrecen estas novas ferramentas, pero seguramente tamén porque encaixan moi ben coa ansiedade inevitábel de pensar que o futuro imaxinado por fin nos alcanzou. A xeración de imaxes por intelixencia artificial é un elemento co que hai apenas unha década só podiamos fantasear e que a opinión pública daría por rotundamente imposíbel nun curto prazo. O debate A día de hoxe, temos unha cuestión aberta sobre isto: merece un autor que definiu moi ben un prompt e filtrou os resultados un premio de arte? Meréceo máis ou menos que o motor que xerou a obra definitiva? Ese premio forma parte das artes gráficas, ou, tendo en conta que a actividade se basea nunha descrición baseada nunha gramática específica, debera ser un premio vinculado ao mundo das letras? Parecen debates novos, pero non están tan lonxe do impacto que formas de discurso artístico como a fotografía, o cinema, a banda deseñada ou os videoxogos xeraron nos últimos cen anos. Particularmente, a fotografía foi moi desprezada no seu momento porque debía as súas virtudes a unha máquina e non se entendeu até relativamente tarde que era posíbel unha ollada persoal máis aló da simple reprodución da realidade. A arte, que no contexto occidental, fixera da “imitación da vida” un dos seus principios definitorios clásicos, recuaba ante un elemento que conseguía facer unha reprodución que, comparada coas artes pictóricas que a precederan, calcaba a realidade dunha forma espantosamente precisa. Tamén nestes últimos meses, as precaucións das figuras conservadoras advertíannos sobre as intelixencias artificiais, poñendo o acento na deshumanización e na suposta falta de empatía e sensibilidade que as súas creacións portarían como unha forma moderna do pecado orixinal. En realidade, esquecen que unha gran fonte de alimentación destas ferramentas é unha sorte de consciencia en forma de enxame que elaboramos a través da rede. Se os fabricantes de robots falan dese “val da estrañeza” que sentimos ante un androide que semella humano pero que non identificamos de todo como tal, algo similar poderá dicirse destas producións. Parte dese arrepío vén de que nos identificamos nelas, que falan de nós e son xeradas indirectamente por nós, mesmo sabendo que non son de todo aquilo co que nos identificamos. Iso non quere dicir que non caiba crítica ante elas: até que punto representan un sentir común universal, unha estética da maioría numérica ou unha visión política e economicamente nesgada son elementos que, con certa inxenuidade, están sendo deixados de lado. E precisaremos dun debate sobre iso, da mesma maneira que non pasa nada por aceptar que a obra de Allen/Midjourney nos asoma un futuro tan estarrecedor como fascinante.