A linguaxe da arte románica

A linguaxe simbólica da arte románica estabeleceu uns senlleiros paralelismos por media Europa durante os séculos XI e XII principalmente. Baixo esta premisa, a finalidade concreta desta serie de fascículos é proporcionar unha guía interpretativa desta parte do noso patrimonio artístico, contextualizado no programa iconográfico do exterior dos edificios respectivos onde se insiren e relacionado coa mensaxe transmitida, non só aos fieis da comunidade, senón tamén aos peregrinos que pasaban facendo camiño cara a Compostela. Nesta escolma verase reflectida unha porcentaxe moi pequena do existente na nosa terra porque, aínda que todas as construcións amosadas teñan orixe románica, nalgúns casos o resultado que hoxe vemos apunta para o gótico ou entra xa no século XIII. A pretensión fundamental é configurar unha guía interpretativa para un público amplo que non ten por que ser experto, mais si interesado por coñecer esta parte do noso patrimonio e o seu sustento ideolóxico. A mostra artellarase a través de trinta e un bens inmóbeis escollidos para este propósito e comentados por trece colaboradoras e colaboradores. Así mesmo, implicitamente, incidirase na riqueza románica do rural galego, omnipresente en todas as nosas parroquias, a pesar das modificacións e desaparicións, con gran pervivencia temporal a través da escultura e da imaxinaría popular ou, incluso, na arte contemporánea, testemuños das atávicas reminiscencias do románico até hoxe. Na Idade Media, o fenómeno da peregrinación tivo moito que ver co espallamento do románico e a provincia de Lugo, en consonancia coa súa transcendencia nas rutas xacobeas como entrada a Galiza ten o maior número de quilómetros de camiños a Santiago, arredor de 800, e nela conflúen case todos os traxectos coas súas variantes e alternativas secundarias. Dentro dos frontispicios románicos, o tímpano forma parte da ornamentación arquitectónico-escultórica das igrexas como un elemento senlleiro porque é a superficie delimitada polo lintel da porta e a arquivolta que habitualmente a enmarca. Cando non se prescinde deste espazo, utilízase como unha mensaxe iconográfica cun significado relixioso e un significante acorde cos parámetros estilísticos do románico e coa pericia do artífice, sempre adaptadas á finalidade didáctica e proselitista: ensinar a quen non sabe, xa que logo na Idade Media poucas persoas sabían ler e escribir. Porén, o tímpano, integrado no conxunto da portada orientada na cara oeste do templo, era a parte máis visíbel e salientábel da igrexa, mosteiro, catedral ou capela, o espazo de entrada principal e recepción, situándose nun lugar privilexiado, a unha escala accesíbel e ben visíbel, desde onde se accedía ao interior. Finalmente, destacamos que a difusión do coñecemento está a considerarse unha obriga da investigación científica, de modo que os contidos e resultados dese labor poidan achegarse á sociedade dunha forma divulgativa e ao tempo rigorosa. Así, as iniciativas baseadas nesta premisa son fundamentais e necesarias para coñecer o noso patrimonio cultural porque o que non se coñece, nin se valora nin se conserva. Parabéns a Nós Diario pola serie que inicia sobre os tímpanos medievais, maioritariamente románicos de igrexas galegas, vinculadas aos camiños xacobeos; e aos redactores e redactoras que se integran neste proxecto ofrecendo unha interpretación científica e técnica da construción correspondente, enriquecida cunha visión persoal que engade capacidade divulgativa. Vocabulario do románico Ábsida: Construción con planta xeralmente semicircular, cuberta cunha bóveda, que sobresae na parte posterior dun templo e onde se sitúa o altar maior. Arquivolta: Conxunto de arcos insertos uns nos outros que constrúen unha portada románica. Contraforte: Peza arquitectónica de forma prismática unida ao muro pola parte exterior. Lintel: Peza dura, de materiais diversos (madeira, pedra etc.) que asenta nas xambas e que constitúe o acabamento superior de portas e ventás. Canzorro ou ménsula: Pedra que sobresae da parede para soster unha viga por un extremo, unha cambota, unha solaina, unha cornixa, un balcón etc., en ocasións decorada con figuras humanas, animais, vexetais ou xeométricas. Parteluz: Columna que divide en dúas partes o oco dunha porta ou ventá. Tímpano: Nunha portada, espazo situado sobre o lintel e debaixo das arquivoltas. Adoita contar con decoración esculpida en relevo. Durante o románico é semicircular pero adopta forma apuntada cando se aproxima ao gótico. Xamba: Cada unha das dúas pezas verticais que sosteñen o lintel.