O legado australiano de Rosendo Salvado segue vivo

O pasado mes de outubro realizouse en Australia un referendo sobre o recoñecemento constitucional dos pobos aborixes que poboaron aquelas terras durante milleiros de anos antes da colonización británica. O lector e a lectora interesada nos detalles pode consultar a entrada correspondente por caso na Wikipedia en portugués. Aquí abonda resumir que 40% da cidadanía respaldou ese recoñecemento mentres que 60% votou en contra. Ao fío da posta estes días en aberto, na internet, na web da Universidade de Vigo, do libro sobre Rosendo Salvado, considero que pode interesar e motivar a súa lectura o comentar o resultado deste referendo. Pois as análises das causas que explican este resultado concordan en salientar a teima a que calquera recoñecemento pleno abra as portas a pór en cuestión os dereitos da actual poboación australiana non aborixe sobre a propiedade das terras e dos territorios. Mesmo que só fose asumindo unha débeda histórica por causa da aplicación no século XIX do principio coñecido como “terra nullius”. Pois segundo este principio considerouse no seu día que o millón de aborixes nómades que poboaban aquel continente non eran propietarios daquelas terras, sendo así que foron reducidos a uns trinta mil na marea dos asentamentos agro-gandeiros dos colonos británicos. Como teño documentado polo miúdo no meu citado libro O país dos sen alma, Rosendo Salvado descualificou no seu día tal argumentación e actuou consecuentemente neste asunto. Recoñecendo os dereitos dos nativos e facilitándolles o que o goberno colonial non favorecía: vivir das súas terras. Rosendo Salvado. O defensor dos sen alma Adestralos para competiren cos brancos Rosendo concluíu que o máis urxente era adestralos para competir cos brancos nos usos que inevitablemente ían impoñer no que ata entón eran as súas terras. Reiteramos as súas palabras: "...ao permitir a destrución do canguro, os aborixes poden morrer de fame, simplemente por diñeiro. Se exterminamos os canguros da matogueira, non teremos dereito a queixarnos de que os homes que alí viven matan o noso gando ou as nosas ovellas, xa que teñen que vivir do que consideran un dereito tan válido como o noso. Quitámoslles a terra e agora empezamos a quitarlles a comida. Que será o seguinte? É todo o que podemos facer por eles en compensación? É este o método, o xeito polo que pretendemos civilizalos?”. Rosendo era consciente de que esa sociedade aborixe (como todas as que a precederon) ou se adaptaba ou sería destruída. A peripecia vital de Rosendo Salvado revélasenos como moi avanzada para a súa época porque, douscentos anos despois do seu nacemento, o problema de fondo ao que se enfrontou (a dialéctica entre civilización e evolución, ou entre pobos que chaman a si propios pobos civilizados e os chamados pobos sen historia) é, aínda hoxe, unha cuestión sen resolver. Nos tempos recentes non será ata o ano 2008 que o primeiro ministro Kevin Rudd pida perdón aos pobos aborixes polo trato recibido, entendéndose ben que nese contexto no ano 2007 o Goberno daquel país por medio do embaixador de Australia en España recoñecese o labor de Rosendo Salvado naquelas terras tal como se recolle na imaxe da placa do monumento a súa figura en Tui. Algo que a bo seguro partillarán sen dúbida os máis de cinco millóns de australianos que no referendo do pasado outubro votaron en favor do pleno recoñecemento dos pobos aborixes de Australia. Unha ministra no actual Goberno do Brasil Fronte a esta derrota democrática na Australia, esperemos que temporal, na revisión xusta dun pasado xenocida e expropiador cos aborixes australianos, a boa nova é que noutra latitude do mundo (no Brasil) e na situación actual dos pobos aborixes da Amazonia estes contan, por vez primeira, cunha Ministra dos Pobos Indíxenas: Sonia Guajajara. Que defenderá os intereses de máis de duascentas cincuenta tribos fronte aos grupos agropecuarios capitalistas que teñen intereses poderosos en impedir o dereito constitucional dos indíxenas a reclamar as terras dos seus antepasados. Algo que Rosendo Salvado hai máis dun século considerou crucial para evitar o exterminio destes pobos na Australia. Pois na actualidade a axencia gobernamental Fundación Nacional do Indio (Funai) ocúpase de salvagardar do contacto coa civilización occidental aqueles pobos indíxenas que se mantiveron illados ata hoxe. Unha política que asume que a conservación da súa cultura é un ben universal de valor incalculable e que esa conservación sería imposible de producirse o contacto coa nosa civilización. Entre o racismo e o supremacismo Como se razoa no capítulo 6 do libro, entre o racismo e o supremacismo exterminador daquela época (aínda hoxe non pouco activo) e as posicións de pensadores como Montaigne ou Rousseau (e outros moitos que virían despois) sitúase o camiño cara a unha sociedade decente global, na que todos os seres humanos e as súas culturas, independentemente da súa orixe, teñan dereitos igualitarios a desenvolverse plenamente sen imposicións doutros presuntamente superiores. Andrea González: "Frei Rosendo Salvado transmite unha historia de superación, emprendemento e humanidade" O respecto igualitario e os museos Este respecto igualitario rómpese aínda hoxe en moitos aspectos. Un deles é o tratamento respectivo dos pobos que entran en contacto no caso dos relatos históricos e dos museos. O relato histórico de Rosendo é un exemplo de posición igualitaria. Pero hoxe, fronte a esa posición, aínda temos moi perto de nós exemplos radicalmente contrarios: como está sucedendo nos museos dalgunhas das nosas cidades. É por iso que o actual Ministerio de Cultura vén de tomar a iniciativa de manter e profundar na “descolonización” dos museos do Reino de España. Quérese dicir de suprimir todo aquilo que poida considerarse indecente, non igualitario, supremacista, vexatorio. En resumo: “abrir os museos a categorías menos eurocéntricas e asociadas á cultura hexemónica de clase burguesa, para o que hai que considerar a museoloxía dende unha perspectiva pos colonial” (Icofom, 2020: 30). Unha folla de ruta na que, con certeza, apostaría hoxe Rosendo Salvado. Son tres razóns de non pouco peso para que quen non coñeza os detalles da xeira australiana de Rosendo Salvado aproveite o acceso en aberto que a Universidade de Vigo vén de facilitar a todos os lectores e lectoras dun libro recente sobre a mesma, xa esgotado na edición impresa, e así poida comprobar a súa radical actualidade.