Lara Dopazo: "Emprego os animais para retratar a bestialidade dos seres humanos"

Máis coñecida até o momento polas súas incursións na poesía –ovella (Concello de Outes, 2016), Os lobos na casa de Esaú (Chan da Pólvora, 2017), claus e o alacrán (Espiral Marior, 2018)–, Lara Dopazo Ruibal gañou o favor do xurado do Illa Nova con O axolote e outos contos de bestas e auga. O veredicto destacaba o "manexo da tensión e intensión para crear atmosferas envolventes" con "finais abertos, inquietantes e de lecturas múltiplas". Este libro acode ao formato do conto, tan arraigado na oralidade, mais tamén na escrita. Que a leva a empregar esta fórmula? Foi unha escolla inconsciente, pero porque o conto vén sendo o meu nutritivo non sei se literario, mais si emocional desde moi pequena. Non só porque de nena me contaban contos, como a todo o mundo, senón porque na miña casa, aínda que podería discutilo moito con miña nai, ela e parte de miña familia son moi boas contadoras, especialmente as mulleres. Iso a min filtróuseme en vea. Logo, como lectora gosto moito do formato pequeno e dalgunha maneira supoño que acabamos facendo aquilo do que nos alimentamos. "O conto vén sendo o meu nutritivo non sei se literario, mais si emocional desde moi pequena" Ademais, estou convencida de que os contos forman parte constante da nosa vida. Todo o mundo conta historias todo o tempo aos demais, o que pasa é que cando nos facemos adultas perdemos esa conexión. Relacionamos termos co que facemos coa oralidade e co que facemos nun contexto máis formal ou culto. Nese senso, cales son as súas referencias, alén desa presenza do conto na sociedade? Ten algún autor ou autora de cabeceira? O meu autor de cabeceira é o conto tradicional galego que se contaba de boca en boca. De cativa fascinábanme os contos da Santa Compaña, das transformacións de persoas en animais e viceversa, os bichos que ían a Santo Andrés de Teixido... que despois recolleron moitos autores, como Cunqueiro ou Dieste. Eles conseguen refacer esa tradición popular, tornala súa, cos seus propios símbolos. Porén, todos bebemos da mesma fonte, sen querer eu pórme á altura deles, que conste! "O meu autor de cabeceira é o conto tradicional galego que se contaba de boca en boca" Creo que iso se traduce tamén na forma de contalos, que bebe da oralidade. Fíxate que é algo que me sorprendeu. Eu en ningún momento os vin como contos para contar oralmente, paréceme que están escritos moi narrativos, moi "para ler", pero todo o mundo me di que son moi orais. Entón igual teño que repensalo. Para min, a lectura en voz alta, quer en poesía quer en narrativa, é moi importante, así que ao mellor se me colou sen ser eu consciente o ritmo da oralidade. Non me refería tanto a que sexan para ler en voz alta como a que cando os les teñen esa frescura do oral. Iso si que pode ser. Teñen un ritmo bastante lixeiro, sen demasiadas descricións. E como foi o proceso de escrita? Estaba claro desde o comezo que quería facer unha obra, con ese senso forte de unidade? Para nada, foi o proceso de escrita máis deslavazado da historia. O primeiro conto escribino en 2014 e o último a comezos de 2020. Imaxina cantos anos levo para facer un libro de 100 páxinas! Ao comezar a escribir non era consciente de que remataría nunha colección de contos nin nada parecido. Simplemente empecei con un, logo con outro... Cando levaba uns cantos, un día repasándoos dixen: "Espera, aquí parece que hai algo en común". Aí comecei a ver eses fíos condutores que son os finais abertos, a presenza da animalidade, o sobrenatural... A partir dese momento, consciente destas conexións, o que fixen foi camiñar cara a ese lado, consciente ou inconscientemente. Pero tardei moito en decatarme diso. Foi un proceso super lento, que penso que reverteu positivamente no libro. Os textos foron revisados moitas veces, desde perspectivas moi distintas. En catro ou cinco anos, canto podes cambiar ti e a túa técnica... Eu creo que iso favoreceu que fose un libro moi traballado, onde se puliu todo o que sobraba. Eu xa habitualmente non teño presa para publicar, pero este tomeimo con especial calma. Un deses denominadores comúns que mencionaba, o sobrenatural que aparece nun universo cotián, semella levarnos a falar de realismo máximo. Totalmente, iso é algo que levamos en vea. O que pasa é que cando somos adultas ás veces acabamos perdendo esa maxia, esa fantasía, que tan presente está nas nosas vidas en moitos outros aspectos. A min gústame moito como lectora e aquí botei todo o que eu gostaría de ler. O axolote, un anfibio endémico de México, moi presente na súa cultura, dálle título ao libro e ábreo cono protagonista do primeiro relato. Por que escolle este animal? É un animal que me fascina desde sempre. De feito, ocupa a miña imaxe de What’s App desde que o teño. Ten unhas propiedades bastante curiosas: é capaz de rexenerarse completamente, calquera órgano, incluído o corazón. É brutal. Pero está en perigo de extinción. Todo isto abraioume moito, aínda que nunca vin un en persoa, só existen en cativerio. A idea do conto veu por aí. "Ten unhas propiedades bastante curiosas: é capaz de rexenerarse completamente, calquera órgano, incluído o corazón" Cando me din conta de que tiña un libro, pasei moito tempo buscando un título. Son moi mala niso, o que está mal pensando que son xornalista, pero é así [ri]. Logo de darlle moitas voltas, ou escollía un título de algo dentro do conto, ou buscaba un xenérico demasiado común, como o subtítulo [e outros contos de bestas e auga]. 'Axolote' era fácil de pronunciar e tiña ese punto exótico, particular. Moita xente non sabe o que é. Ao tirar por aí decidín que o primeiro relato tiña que ser ese. Mais, se te fixas, o conto titúlase coa palabra náhuatl. Os animais teñen ademais unha presenza moi destacada ao longo dos relatos. Que visión da animalidade se traslada? Como é a relación entre eles e o ser humano? Neste libro, en concreto, está moi mesturado. Cando me preguntan polas bestas do libro, sempre digo que a maior parte non son animais, senón persoas. Hai moita besta humana. Quero dicir con isto que me sirvo dos animais para retratar os humanos, pero non porque considere que nunha escala os primeiros están por debaixo e os segundos por enriba. "Cando me preguntan polas bestas do libro, sempre digo que a maior parte non son animais, senón persoas" Eu transito máis pola vía de que os seres humanos son animais incrustados nun medio natural, que está esnaquizando, pero son un ser máis. Neste caso emprego os animais para retratar a bestialidade dos seres humanos, en moitas ocasións. Aínda que os humanos son protagonistas, claro. Eu son humana a fin de contas. Con que outros proxectos anda a voltas? Pois estamos cunha colección coa coordinadora galega de ONG para o Desenvolvemento, de libros para traballar na aula con adolescentes. Son tres volumes, que se poden atopar na web da entidade. É un proxecto co apoio da Deputación de Pontevedra. Os libros non se venden, danse de balde a institutos e profesorado. É unha ferramenta interesante, que se titula Defensoras de Dereitos.