As historias que somos

Case todas as disciplinas académicas teñen un momento de apuntar ao universal durante a súa aprendizaxe. É doado escoitar nas facultades de dereito que o noso mundo non existiría sen as regulacións xurídicas, omnipresentes até nos feitos máis banais do noso día a día. Ou nas de física ou química que as súas regras e modelos de funcionamento son imposíbeis de ignorar na nosa realidade e predeterminan a nosa forma de ver o mundo. Os ámbitos de coñecemento reivindícanse desta maneira, tratando tamén de interesar o seu alumnado, que pode ter a tentación de pensar que todo o que lle ensinan son simples exercicios de teoría sen relación coa realidade. O ámbito da literatura non está libre desas mesmas tendencias é non é estraño atopala, sinaladamente baixo a forma da narración, como trazo fundamental e mesmo imprescindíbel para a constitución da humanidade como tal. Somos seres que contamos historias, e a iso deberíamos a condición fundamental que nos fixo humanos. Naturalmente esta perspectiva só pode existir baixo unha concepción moi aberta do que significa a narración, como algo que vai máis aló da forma escrita e tamén cunha implicación relativa e moitas veces inconsciente do elemento fantástico. Contar historias tamén é contar o que nos aconteceu na rúa cando baixamos a tomar un café ou cando saímos coa cuadrilla cazar mamuts. Se temos algunha experiencia directa coas historias de caza e pesca, continuadoras inconscientes desta última situación, decatarémonos do maleábel que é en realidade a distancia entre o real e o imaxinario. Aínda se fala, na cultura popular, deses peixes que engordan medio quilo entre un interlocutor e outro, ou de persecucións de pobres coellos que toman tons de relato épico e derrota do dragón. Sen dúbida, o inicio da narración fantástica medrou vinculado a ese espazo onde a subxectividade do experimentado e a tendencia a esaxeración se desbocaron definitivamente. Perdemos información, pero gañamos entretemento, ou será que alguén se decatou de que as historias inventadas eran infinitamente máis interesantes que o mil veces repetido relato de caza. Esa media distancia entre o dato obxectivo, o ton informativo e a fantasía é un ámbito especialmente tensionado nos últimos anos. Aceptamos que a obxectividade é un imposíbel é que toda información está pasada por un filtro que a altera, consciente ou inconscientemente. Non contamos a historia, senón a nosa historia, ou a historia que alguén nos convence para transmitir. A subxectividade do punto de vista é difícil de esquivar e, sumada á pouca fiabilidade da memoria, fixo que xéneros como as falsas biografías se convertesen en clásicos contemporáneos. Tamén no ámbito historiográfico esa crítica, tan coñecida nas culturas oprimidas, se fixo máis patente nesta época: como vai haber unha única historia se os heroes duns pobos son os xenocidas doutros? Narrativas construídas por intelixencias artificiais Cada vez máis, son os mecanismos das IA's quen están contando a maior parte desas novas historias Nestes anos estamos vivindo un fenómeno novo con esa característica tan intrinsecamente humana: a afluencia de narrativas construídas por intelixencias artificiais ou cunha participación enorme delas. Sirva como proba a limitación que o servizo de auto-edición de Amazon incorporou non hai moito: un máximo de tres libros diarios por autoría. É evidente que a enxurrada de libros que levou a iso demostran que, cada vez máis, son os mecanismos das IA's quen están contando a maior parte desas novas historias, aínda que sexa coa auditoría dos seres humanos que as asinan. É certo que o fenómeno como tal, é relativamente novo: os escritores fantasmas, que escriben para que outra persoa figure, existen desde que existe a literatura, por moi anti-ético que nos poida parecer como colectivo lector. Nesta ocasión o fantasma está identificado e probabelmente é o mesmo, ou moi similar, para todos. Tamén ten unha capacidade de traballo que soborda a de calquera ser humano. As interpretacións máis catastrofistas, as mesmas que identifican sen matices as IA's como unha ameaza para nós, falan da deshumanización da cultura. Naturalmente, non é a única forma de velo, tamén podemos entender que estamos trasladando unha parte da nosa humanidade a un elemento que está máis aló da nosa fortuna como especie, un escenario que só era concibíbel desde a ficción científica. O eco das nosas historias continúa e multiplícase até o infinito, polo menos mentres as intelixencias non humanas non aposten por construír as súas propias narrativas. Máis cuestións abertas hai no risco aberto de que ese novo estadio poida converterse nunha representación unívoca ou hexemónica da nosa cultura. Non esquezamos que, polo de agora, o que as máquinas xogan a facer non é máis que unha simple suma e combinación das nosas subxectividades, un compendio máis das imperfeccións que rodean a nosa propia humanidade.