Extenuación e coidado

“Equipas exhaustas: por que e para quen?” Esa foi a pregunta que guiou o debate organizado pola asociación Acceso Cultura o 30 de xaneiro na cidade do Porto dentro da súa serie de debates previstos para 2023. En sintonía con esta liña, o próximo 2 de marzo, a Asociación Galega de Profesionais da Xestión Cultural prepara a xornada “Coidar de nós, para coidar da cultura. Cara a uns modelos máis sustentables da xestión cultural” co obxecto de analizar e identificar prácticas que melloren as condicións de traballo no sector. O feito de que dúas organizacións a distancia coloquen o foco sobre a extenuación das traballadoras e a necesidade do coidado vén a explicitar como se foi agravando a situación deste sector nos últimos anos, tal como indican os últimos informes presentados ao respecto. Precariedade do sector O documento “Condicións laborais e de vida dos profesionais da cultura” de Fundación La Caixa incide, entre outros aspectos, na precariedade material e na dificultade de acadar un equilibrio entre o persoal e o familiar no seo dun sector que se tomou como estratéxico para o benestar individual, a inclusión social e a educación. Atravesado por varias crises económicas e unha crise sanitaria global, o século XXI asistiu a unha importante transformación nos hábitos culturais A vulnerabilidade das súas profesionais tradúcese en condicións laborais adversas, na dificultade de vivir do seu oficio, na redución do seu benestar subxectivo e na falta de (re)coñecemento social do seu esforzo. Así, o 70% das persoas consultadas manifestou que o seu traballo se volveu máis demandante nos últimos anos e sinalou sufrir a presión do tempo ante a carga de traballo e a imposibilidade de desconectar del. Atravesado por varias crises económicas e unha crise sanitaria global, o século XXI asistiu a unha importante transformación nos hábitos culturais. Deste xeito o recolle o informe “Hábitos e prácticas culturais” presentado a inicios de febreiro polo Observatorio da Cultura Galega e no que é posible aproximarse ao comportamento da cidadanía nos últimos vinte anos e, en especial, no bienio 2020-2022, cos efectos do confinamento. O texto presenta o impacto provocado pola pandemia da Covid-19 durante a cal a asistencia a eventos e espazos físicos se viu reducida considerablemente. Así, no que respecta a artes escénicas, a porcentaxe de persoas que asistiron ao teatro en 2022 foi dun 6,8% fronte ao 18% que o fixeran en 2019. A mesma caída acontece coa danza que pasou dun 6,9% en 2019 a un 2,2% en 2022 e coa ópera, que pasou dun 2,8% en 2019 a un 0,4% en 2022. Deste xeito parece deterse unha tendencia de recuperación iniciada despois da caída provocada pola crise económica de hai unha década e que ben podería vir exemplificada pola redución en 30 puntos do número de persoas que aseguraba non ter ido nunca ao teatro ou no grao de satisfacción que amosaban as persoas que asistían ao teatro e que no “Informe sobre o teatro galego” de 2020 valoraban cun sobresaliente o traballo das equipas artísticas. “Equipas exhaustas por que e para quen?” Era a primeira pregunta. Se a pandemia contiña unha expectativa incumprida de ser unha oportunidade para lograr unha maior consideración polo tempo e para atopar ritmos diferentes nos procesos creativos, o regreso á nova normalidade foi un espellismo que acelerou ritmos de produción, comprometeu a capacidade de resposta das equipas artísticas e dun público que non acaba de acompañar a oferta existente porque non acaba de chegar aos espazos de exhibición. Entón, que sentido ten correr? Para chegar a onde? Para avanzar ou para fuxir? Con este estado das cousas chegamos a 2023: co Estatuto do Artista sobre a mesa como unha ferramenta para dar resposta a demandas dun sector incansable mais extenuado; cunha mostra ampla de equipos creativos que abren ocos, que diversifican e multiplican produtos, que se reinventan e renovan, que abren portas cando outras se pechan, que buscan novas alianzas pero que seguen sen espazos estables desde os que proxectarse. Coa síndrome do Sísifo Chegamos a 2023 coa síndrome do Sísifo que lembra a felicidade no alto do monte, xusto antes de ver caer a pedra que debe volver empurrar cara a arriba. Chegamos o 2023 coa necesidade de nomear o estado de cousas para, parafraseando a Amílcar Cabral: “ser cada vez máis capaces de pensar moito sobre os nosos problemas para poder actuar ben, e actuar moito para poder pensar cada vez mellor”. “O futuro é o que imos facer”, recuperaba aquela faixa que os Chévere mostraban en N.E.V.E.R.M.O.R.E. Pensar que outra forma de facer, ser e estar debe ser posible. Talvez deixar de ser unha especie sisífica adaptada á (sobre)autoexplotación.