Eloxio da microhistoria

Din os primatólogos que os humanos disfrutamos dunha “hipermemoria afectiva” para recordar, extrañar ou admirar persoas alleas a nós; María Martinón-Torres no seu libro Homo Imperfectus (2022:99) establece que esa memoria e conmemoración colectiva é crucial para fornecer o sentimento de pertenza a un grupo, a unha comunidade que na súa maioría transcende a dimensión física e a temporal. Sentirse parte dunha comunidade, explica a paleoantropóloga galega, significa que compartes algo máis que o presente, que existe de fondo unha historia colectiva compartida, unha tradición, un pasado –real ou non– que nos une. Ao fío dese sentir comunitario traio a colación a máxima “do local ao universal”, que vén sendo recorrente principalmente polo fenómeno da globalización, aplicada tamén á historia local e aos investigadores e estudos da microhistoria porque a historia xeral é máis nítida explicada a pequena escala, así pois, non só visualiza os acontecementos a nivel cotiá, tamén describe as súas variables nunha sociedade e entorno concretos conseguindo alcanzar, deste modo, a súa auténtica dimensión total. Desde a clarificadora analoxía do microscopio ou da lupa pode explicarse que os feitos contados a pequena escala gañan nitidez e profundidade. A través da lente de aumento do historiador cousas que pasarían inadvertidas enriquecen o relato a partir dese exame do pasado coa devandita lupa. De aí a importancia de constatar o desenvolvemento da historia local cos seus axentes e movementos, aplicada a persoas, institucións ou sucesos concretos, non só como feitos colectivos senón como individualidades/particularidades inmersas en procesos amplos. Do micro ao macro Xa os estudos sociolóxicos e antropolóxicos ían polo camiño de observar a pequena escala unha comunidade desde o micro para chegar ao macro, persoas ou situacións que pasarían inadvertidas son abordadas desta forma favorecendo novas perspectivas máis próximas á xente en aras da comprensión dos procesos históricos globais e tamén da dignificación do cotiá, do que pasa inadvertido fóra das grandes xestas, dos heroes e da xerarquía de cada época histórica. Hai moito en común entre a microhistoria e a historia local e tamén coa memoria histórica porque só coñecéndonos polo miúdo podemos comprendernos e, por suposto, importa como e que lembramos e por que. Aínda que non se trate aquí de divagar sobre conceptos historiográficos entre historia e memoria, esa relación converxente existe. Non obstante, a microhistoria deixa moitas menos pegadas documentais, pasados varios relevos xeracionais vaise perdendo a memoria material e inmaterial, priorizando o xeral sobre o particular, pero ese pasado tamén sucede e cómpre aprecialo obxectivamente e situalo fóra do ámbito achegado dialogando cos feitos históricos da historiografía canónica. Hai moito en común entre a microhistoria, a historia local e a memoria histórica A partir dunha análise concreta entenderemos e interpretaranse mellor os procesos xerais. Unamuno chamábao intrahistoria na súa promoción do trasfondo dos persoeiros cotiás na literatura, porque “súan realismo”, pois ben, a microhistoria aplicada con rigor científico e asociada á transferencia do coñecemento, pode converterse nun instrumento ou estratexia de gran valor divulgativo, identitario e pedagóxico. O presente fagotiza o pasado, o cotián desborda a capacidade de reler a historia dos nosos antergos e os investigadores que nos ocupamos do local sabemos que a historia do noso arredor contextualiza o conxunto do devir cultural común fomentado a súa comprensión coa finalidade última de ser transmitida ás vindeiras xeracións. Proporcionar novos suxeitos e obxectos de coñecemento do noso pasado e presente facéndoos interesantes e, sobre todo, visibles, consegue que o relato histórico a escala micro teña obxectivas vantaxes na suma da memoria individual ou grupal á colectiva. A memoria dos museos galegos Finalmente, como aplicación práctica concreta deste modus operandi metodolóxico, quero sinalar a necesaria investigación da orixe e desenvolvemento do panorama museístico galego dentro dunha liña de investigación de estudos museolóxicos, co obxectivo de recuperar a memoria da totalidade dos museos galegos, individualmente, e, despois, construír un relato conxunto da súa evolución rexistrando os procesos e estudando os contextos concretos e xerais, para consolidar o seu futuro institucional de servizo á sociedade e constatar a súa transcendencia, porque o que non se documenta, non existe: verba volant, scripta manent.