Un documental sobre Ángel Lemos, recupera unha vida de película

Sendo moi prudentes, poderiamos dicir que a biografía do artista Ángel Lemos (1917-2002) foi, cando menos, azarosa. Ou de película. Xan Leira, que estrea hoxe, nos Minicines Central da Estrada, o seu documental Ángel Lemos. A paixón creativa, declara que "a vida de Lemos non ten unha, ten vinte películas". Leira chegou á figura de Lemos un pouco por casualidade, cando a súa irmá, residente en Bos Aires, lle preguntou que sabía daquel pintor algúns de cuxos fillos vivía na capital arxentina. "Foi entón cando comecei a investigar e, ao coñecer só por riba a súa traxectoria, quedei absolutamente prendido dela", confesa Leira en conversa con Nós Diario. Ademais, ao ver fotografías del decateime de que coincidíramos nalgúns lugares, que había espazos comúns. Iso levoume a contactar coa familia e a tirar dos fíos. Até que, finalmente, a asociación Vagalumes da Estrada axudoume a iniciar o proxecto de documental que estreamos hoxe". O progreso que naceu do barro Humanista comprometido Leira vai debullando os diferentes episodios que enfían a biografía de Lemos, un rapaz que axiña se converte nun ávido lector e que adquire o gusto pola escritura, mostra sensibilidade e habilidade para o modelado, a talla e o debuxo, e ingresa na Escola de Artes e Oficios de Vigo onde recibe clases do pintor Sobrino Buhigas. Un adolescente que, desde Redondela, onde se instalara a familia, protagoniza dous intentos de fuga da casa paterna: unha, en compañía do seu amigo Antonio Ramonet -futuro pai do xornalista Ignacio Ramonet- cara aos estudios cinematográficos de Aranjuez "para ser actor"; a outra, embarcándose como polisón nun barco para chegar a Bos Aires, onde residía o seu irmán. "Pero o feito que realmente marcou a vida de Lemos foi presenciar, o 18 de xullo de 1936, na Porta do Sol de Vigo, o episodio no que as tropas do capitán Carreró, ao ler a declaración do Estado de Guerra e ante a reacción contraria da cidadanía, disparan contra a multitude, provocando varios mortos e feridos", explica Leira. "El era un home humanista, refractario á confrontación inherente á política, mais nese momento toma conciencia de cales eran os seus inimigos". De feito, Lemos é reclutado para combater co bando nacional pero, á primeira oportunidade, deserta e únese ao exército republicano. "Nese período podemos observar algo que é unha constante na súa vida: malia todas as adversidades, non deixa nunca de crear. No exército escribe pequenas obras de teatro para representar nos momentos de descanso, actúa nelas e promove a través da arte o espírito de loita entre os seus camaradas". Rematada a guerra, Lemos é detido e ingresado nun campo de concentración, pero logra fuxir e vive agochado en Madrid durante uns meses antes de volver á Vigo, escondido nun camión, onde nunha tinturería propiedade dun amigo Francisco Bueno. Finalmente entrégase e logra, grazas á súa habilidade como tallista, a liberdade condicional, dedicándose durante unha tempada a exercer diversos traballos -tallista nunha carpintaría, modelista, decorador nunha cerámica...- e entrando en contacto coa incipiente vida intelectual da cidade, que xiraba arredor da tertulia do café Deby, onde coñece e estabelece amizade con Laxeiro. "Entre 1946 e 1950 realiza nove exposicións, ademais de desenvolver unha técnica propia de gravado sobre cerámica. Mais un antigo compañeiro do exército franquista exercía de Garda Civil na cidade e Lemos sabía que podía desvelar o seu pasado e devolvelo ao cárcere, polo que, en 1950, decide ir á Arxentina de polisón nun transatlántico. O capitán descubriuno pero, pola razón que fose, empatizou con el, malia que sabía que ao chegar a Bos Aires tería que denuncialo ás autoridades", relata Leira. "Se cadra, había algunha oportunidade de legalizar a súa situación, pero Lemos tiña un carácter impaciente e individualista, e ao chegar, volveu fuxir e iniciou toda unha década de vida como inmigrante irregular". Alberto Sacido estrea en Compostela o documental sobre Suso de Toro Nazis e comunistas Malia esta condición de sen papeis, Lemos consegue que o contraten na fábrica de cerámica Manufactura Artística de Porcelana Oriental (MAPO), un traballo ao que se consagra, especialmente desde a chegada da súa muller e os seus fillos a Bos Aires, no ano 1952. "Ese é outro dos atributos que o caracterizaron durante toda a vida: con todo o caos no que, por veces, tivo que desenvolverse, sempre foi tremendamente responsábel, sempre logrou levar diñeiro á casa e comportarse como un cabeza de familia exemplar, tanto coa súa primeira muller como coa segunda", declara o director do filme. En 1960, o presidente arxentino Arturo Frondisi decreta aregularización migratoria e Ángel Lemos adquire a súa condición de residente, ao tempo que os donos da empresa propoñen converterse en socio da mesma. "O caso é que MAPO era unha empresa levada por antigos nazis que se dedicaban a explotar segredos industriais dos países ocupados", revela Leira. Lemos tiña que darse de conta desa situación, razón pola que talvez vivía apartado da comunidade galega no exilio bonaerense, coa que, coa excepción de Laxeiro, apenas mantiña contacto. En todo caso, haberá que seguir investigando, xa que sabemos que, nalgún momento, Lemos se afiliou ao Partido Comunista. A amálgama de ideoloxías no Bos Aires da época no debía ser fácil de manexar" . 'Luísa Villalta: a rebelión da palabra', a webserie da RAG sobre a protagonista do Día das Letras que xa podes ver Éxito tardío Tras a morte de Franco, Lemos regresa e instálase en Baiona pero, como tantos outros, convértese nun estranxeiro na súa terra: malia que quere recuperar o tempo perdido organizando exposicións da súa obra, non consegue o éxito soñado. "Os seus anos na Arxentina supuxeron un estancamento artístico que xa non sintonizaba coa vida artística da Galiza, que evolucionara moito" di Leira. Porén entre 1978 e 1986 Lemos vive en Mallorca onde, pinta e vende obra para marchantes internacionais e vive unha época de época de éxito artístico. Finalmente, en 1986 volve á Galiza e instálase no concello da Estrada, onde monta o seu estudio e desenvolve a docencia artística até a súa morte en 2002.