Desobediencia civil para conservar a democracia: "A represión dáse xa non só contra acción opositora, senón contra a mesma disidencia"

A modernidade, tal e como a concibiron a Ilustración e os movementos emancipadores que se derivaron dela, non logrou cumprir as súas promesas. A democracia actual limítase a operar en aspectos formais que manteñen unha versión procedimental e elitista das liberdades. A suposta superioridade sobre a natureza que nos permitía dominala ao noso antollo converteuse nun desastre ecolóxico desde o que ameazan as crises climática e de biodiversidade. E a fenda entre ricos e pobres, cada vez mais fonda, non permite sequera falar dunha mínima xustiza social. Enfrontar este pouco optimista estado de cousas exixe, segundo explica Henrique del Bosque, comezar a pensar na desobediencia civil como estratexia para cambiar o panorama social e político que se albisca para o futuro. O volume que ven de publicar en Laiovento, Desobediencia civil. Unha estratexia para a resistencia e a dignidade, resume as reflexións do autor sobre as posibilidades que ten a sociedade de rebelarse contra un statu quo que apenas deixa resquicios para unha acción social realmente transformadora. "Creo que o concepto de desobediencia civil é realmente acaído para os tempos que estamos a vivir", explica Del Bosque en conversa con Nós Diario. "Estamos experimentado un proceso moi preocupante de retroceso democrático no que diminúen os dereitos, as liberdades e as garantías. As grandes decisións tómanse á marxe da cidadanía, á que se lle oculta a verdadeira transcendencia desas resolucións. Pensa por exemplo nos tratados de libre comercio e as enormes consecuencias que teñen para a sociedade. E nin se nos di en que consisten nin moito menos se nos deixa participar na súa definición". ENTREVISTA | Miguel Anxo Abraira: "Cando suspenderon a 'mili' deixaron aberta a porta a reinstaurala" Ante ese estado de cousas, faise máis necesario que nunca buscar estratexias que superen os métodos de protesta tradicionais, cuxo uso ritual fixo que perdesen capacidade de concienciación e de mobilización. "Superalos non quere dicir abandonalos", matiza Del Bosque. "A folga, a manifestación... seguen sendo ferramentas legais moi necesarias na vida política. Pero ademais, hai que prestar moita atención a outros mecanismos de contestación que xeran adhesión e, sobre todo, que teñen unha transcendencia social que os converte en fitos compartidos por toda a cidadanía e ante os que o poder se ve obrigado a moderar a súa capacidade de represión". A criminalización da disidencia O libro de Del Bosque lembra algúns deses movementos que, desde a base, logran resistir os malos usos do poder, desde o movemento sufraxista e feminista -que foi un dos pioneiros no emprego de técnicas de acción directa e non violenta- até o Tsunami Democràtic catalán, pasando pola Marcha do Sal na India, a ocupación de latifundios polos campesiños estremeños na II República española, o Movimento dos Trabalhadores Rurais sem Terra do Brasil ou as accións de Occupy Wall Street. A cultura popular como dispositivo de protesta "Todos eles teñen en común a capacidade de gañar a aprobación na cidadanía, desafiando a permanente criminalización a que os someteron os medios de control social. E temos que pensar que a capacidade de penetración deses medios na actualidade non ten precedentes. Os medios de comunicación dificultan a visibilidade da opresión para diluír a idea de que a resistencia ten sentido. E no momento en que xa non poden ocultar a contestación, fan todo o posíbel por deslexitimizala e criminalizala aos ollos da sociedade". Na conversa xorde o exemplo da banalización do concepto de terrorismo levado a cabo para reprimir calquera acto de disidencia. "A represión dáse xa non só contra acción opositora, senón contra a mesma disidencia: xérase un clima de parodias e mentiras que confunde todo. Non pode ser, por exemplo, que disparar a unha persoa e montar un escenario para un concerto non autorizado teñan a mesma definición legal. E mesmo legalmente, a intencionalidade é un elemento que determina o castigo e a falta de intención criminal ten que ser valorada no xuízo sobre unha acción concreta". Por iso é necesario crear "un clima de debate crítico que faga fronte a esas estratexias da ultradereita e defender a democracia en varias frontes: na disidencia non institucionalizada, na protesta legal e na consecución de éxitos electorais que permita o control das institucións democráticas, porque desde o poder tamén se ideoloxía". Cúmprense 95 anos da desobediencia civil impulsada por Gandhi na India O legal e o lexítimo O mesmo concepto de desobediencia civil implica un certo grao de infrinximento das leis, e por iso o autor fai un percorrido polas diferentes teorías que, ao longo da historia, xustificaron a resistencia á autoridade. "O Estado é o que ten o monopolio da forza, pero nunha sociedade verdadeiramente democrática, o ordenamento xurídico non pode basearse unicamente na coacción, debe darse unha obriga moral de acatamento. O mesmo Jefferson recoñecía que non se poden penalizar con excesiva dureza algunhas manifestacións de descontento porque iso podería aumentalo e ir en detrimento do benestar e da convivencia en sociedade". Despois de analizar en profundidade os fundamentos teóricos da desobediencia civil e de calibrar as súas posibilidades de transformación da sociedade, Del Bosque conclúe que a desobediencia civil é un recurso que debe ser empregado hoxe. "Vivimos en tal grao degradación da democracia e de redución do político á escolla duns representantes que acaban por non responder das súas decisións mais que perante os grandes poderes económicos, que a desobediencia civil, como instrumento de resistencia, resulta fundamental para desenvolver dereitos e prácticas que se traduzan en relacións sociais máis xustas", conclúe Del Bosque. Campaña de desobediencia civil en Gales pola transferencia das emisións de televisión e radio A cuestión da (non) violencia Entre os aspectos que analiza Del Bosque no seu libro está a cuestión da non violencia, entendida como principio ético ou como cuestión estratéxica. O autor lembra a reflexión de Norberto Bobbio segundo a cal o recurso á non violencia se xustifica en base ao gran desequilibrio existente entre o poder dos que protestan e os mecanismos de represión do Estado. Unha valoración estratéxica descarta outro tipo de loita exitosa, polo cal a desobediencia civil fai da non violencia a súa forza.