Contar historias para conservar a memoria no Día da Narración Oral

“Se queres ser inmortal cóntame un conto. Non o escribas, que o papel pode mollarse, queimarse, estragarse, que os ordenadores ás veces se apagan sen gardar os documentos e as nubes pérdense nos ceos virtuais levadas por algún vento...". Así comeza o Manifesto para o Día Internacional da Narración Oral, que se celebra mañá, día 20 de marzo, e que, este ano, redactou Paula Carballeira. Este manifesto lerase en cada unha das actividades que o festival Atlántica, o Sete Falares de Pontevedra e o colectivo NOGA (Narración Oral Galega) están a preparar para celebrar esta efeméride que se conmemora desde 1991 e que naceu por iniciativa dos contadores suecos, a partir dun proxecto en que se organizaron para celebrar sesións de contos por todo o país. O texto de Paula Carballeira, unha das pioneiras deste xénero na Galiza, tira dunha antiga tradición que se remonta, polo menos, a Sócrates, que segundo conta Platón no Fedro, rexeitaba a escrita porque faría que as persoas "descoidasen a memoria" e "confiando no que está escrito, chegarán á memoria desde fóra, a través de caracteres alleos, non desde dentro, desde eles mesmos e por si mesmos". "A escrita si que vale e, de feito, dígoo no propio manifesto", di entre risas Carballeira, en conversa con Nós Diario. "Pero creo que é moi pertinente -nesta sociedade na que estamos case afogados pola información e na que temos todos os datos ao alcance dunha tecla- lembrar a importancia de darlle forma a todo ese magma comunicativo, para darlle un sentido que estea ben contextualizado". A recente gañadora do Premio Nacional de Literatura Dramática insiste sobre todo na necesidade de "crear un discurso persoal, empregar as nosas palabras para que esa información adquira un sentido, para crear unha narrativa propia. Coa expansión da comunicación de masas, a creación apágase. E parece oportuno lembrar que quen conta lle dá un significado concreto ás palabras. Contando desde o noso, apelamos todo un imaxinario, individual e colectivo, que nos sitúa no mundo dunha determinada forma". Se cadra, no sentido que se lle dea ás palabras se xoga máis que un mero conto. A propia Paula Carballeira incide, no manifesto, en que "unha boa historia" é o que "precisamos para sorrir, coller folgos e asentarnos no mundo ou cambialo". Carmen Penim: "A nosa lingua implica toda unha maneira de ver e de estar no mundo e crea identidade" Dignificar a profesión Sole Felloza, ademais dunha das narradoras orais máis coñecidas no país, é a directora do festival Atlántica e tamén a presidenta do colectivo NOGA. A súa implicación coa profesión lévaa a subliñar que "queremos que este Día da Narración Oral sexa unha reivindicación da profesionalidade do sector. Somos un colectivo profesional moi activo que, en ocasións, segue pouco valorado. É certo que nos últimos tempos a narración oral vai gañando terreo nas programacións culturais mais pensamos que aínda hai camiño por andar neste terreo". Felloza tamén menciona a ameaza que supón a aparición de empresas, que moitas veces nin sequera teñen vínculos co mundo cultural, ás que se lles adxudican as programacións de concellos ou mesmo de actividades escolares nos centros de ensino. "Polo de agora non é algo que estea moi estendido, pero si detectamos a entrada no mercado de empresas que se din de ocio e animación, case sempre da capital do Estado, que están ofrecendo traballo en condicións moi pouco dignas, que rebaixan os cachés dos profesionais e que, desde logo, non axudan a difundir a idea de que este é un xénero creativo autónomo que precisa duns requirimentos profesionais concretos". Paula Carballeira: "O teatro é o grande espazo da liberdade de expresión; a proba é que foi o primeiro que censuraron" Reivindicar identidade Non hai dúbida de que a Galiza ten unha riquísima tradición oral que até hai pouco non estaba o suficientemente posta en valor. O traballo destas artistas e de festivais como Atlántica e Sete Falares contribuíron a rescatar do esquecemento -e, se cadra, tamén da falta de estima cara o propio- esta herdanza. "Cando comezamos a organizarnos para celebrar de maneira conxunta esta efeméride, movíanos o desexo de, precisamente, situar esa tradición galega no mundo. Observabamos que as culturas do mundo celebraban a súa tradición e que a Galiza estaba ausente. E agora, felizmente, a nosa identidade, a nosa voz e a nosa lingua si están presentes", lembra Felloza. "E, por outra parte, vemos que a sociedade está sendo moi receptiva á proposta: cada vez son máis os centros de ensino, concellos ou clubes de lectura que organizan actividades relacionadas con este día. Mais, ao tempo, gustaríanos que no futuro, este día se conmemorase dunha maneira máis institucional. O que organizamos agora e froito unicamente da ilusión e do traballo do colectivo". "Agora mesmo hai moita xente que está traballando na narración oral e que o fai moi ben", apunta Paula Carballeira. "E é certo que se avanza no recoñecemento social deste xénero. Mais aínda queda moito por facer en canto á asociación do contacontos cun espectáculo infantil. Aínda custa facer entender que existe a narración oral para adultos". Neste sentido, Felloza engade que se precisa, especialmente, traballar no recoñecemento das mulleres que se dedican a esta profesión. "En moitos casos, as mulleres acaban sendo vinculadas aos coidados: contar para a cativada, para persoas anciás... mentres que os homes triunfan nos teatros. Desde os festivais, por este motivo, priorizamos as artistas femininas, mais nas programacións do día a día, aínda se poden percibir eses prexuízos". Ademais, acrecenta Carballeira, "aínda existe unha certa confusión entre o monólogo cómico e a narración oral, cando son dous xéneros moi diferentes. O monólogo ten un obxectivo moi claro que é facer rir, mentres que o noso traballo pretende que o público transite por un abano de emocións moito máis amplo". Celso Fernandez Sanmartín: "A cultura popular galega dispón dun abraiante depósito de realismo máxico que hai que contar"