Cando "o premio é publicar": certames de ilustración que alimentan a precariedade

Hai uns días, a Asociación Galega de Profesionais da Ilustración (AGPI), desaconsellaba nas súas redes participar no I Premio Alberte Quiñoi de Álbum Ilustrado, organizado polo Concello da Estrada e a Xunta. "Na convocatoria detectamos condicións que atentan contra os intereses dos participantes: traballo especulativo, prazos ínfimos, premio exiguo, cláusulas abusivas de cesión de dereitos...”, explicaba a entidade. Esta reivindicación menciona unhas características que son habituais nos certames desta sorte e que o profesional Víctor Rivas liga coas dinámicas a nivel literario: "Convócanse galardóns nos que o premio é publicar". A remuneración, cando existe (neste caso era de 2.000 euros), rolda o que a persoa ilustradora recibiría por un encargo dun libro, o que implica traballar correndo o risco de que sexa de balde, argumenta o seu compañeiro de oficio Celso Martínez, algo que só compensaría por unha cantidade equilibrada co traballo realizado, coinciden ambos os dous. "Un álbum de 24 páxinas poden ser dous meses dez horas ao día, con fins de semana", valora Rivas. "As editoriais practicamente xa non len manuscritos, están ademais a mínimos", sintetiza Rivas O recoñecido ilustrador opina que a actual proliferación de certames suple coa sona da obra o investimento en publicidade, pequeno no sector do libro, convertendo a industria nun "mercado dos premios". "As editoriais practicamente xa non len manuscritos, están ademais a mínimos", sintetiza. Así, a única maneira de publicar semella presentar os traballos a ese crecente circuíto de galardóns, dos que tamén saen obras recomendadas. A isto súmase o pago do traballo. As persoas ilustradoras de libros cobran en concepto de dereitos de autor, que supoñen por volta de 10% do prezo de venda ao público. Se coincide que esta profesional é autora tamén do texto leva esta porcentaxe, mais se só debuxa ficaría con 2-3%, ou até 5% se se trata de álbum ilustrado ou de banda deseñada. Para facérmonos unha idea, dun libro que se vende a 10 euros, levaría entre 20 e 50 céntimos. Ademais, "estás moi atado para negociar, porque o que sacas a maiores quítasllo ao escritor", matiza Rivas. Os contratos que se derivan dos premios adoitan ser peores neste senso, con índices de 8% para o autor ou autora. "Considérase que che pagaron por facelo", explica Rivas, volvendo nesa carioca co rabo na boca ás baixas dotacións. Sobre esta porcentaxe negócianse adiantos. Logo "non vas cobrar máis, pois non adoitan ter unha segunda edición", di Martínez. "O mercado está saturado, as tiradas normalmente son pequenas", engade. "É unha forma de escravismo, adiantando traballo", di Rivas. Ao traballo sen cobrar únese que "todos os meses tes que paragar autónomos por se cobras dereitos, aínda que sexan 60 euros". A cesión de dereitos Outro dos principais problemas que atopamos nas bases dos premios ten relación coa cesión dos dereitos. O importe do galardón considérase nese concepto, normalmente para a primeira edición. Aliás, Rivas sinala que os contratos son férreos, non se poden negociar e practicamente converten as editoriais en axentes. "Por regra xeral, cedes os dereitos para todo, non podes cobrar máis nada", sentencia Martínez "Por regra xeral, cedes os dereitos para todo, non podes cobrar máis nada", sentencia Martínez. Con isto refírese á frecuente inclusión nos escritos dos dereitos de traducións a outros idiomas. "Iso non é legal, a Lei de Propiedade Intelectual [LPI] non permite que cedas os dereitos así, aceptando, no caso dos premios, un contrato que nin sequera viches", protesta. Estas condicións fan moi difícil a profesionalización. Martínez cre que o problema o ten, sobre todo, quen acaba de saír das escolas. "As novas xeracións non coñecen as condicións que había nos anos 2000, que xa eran malas", conclúe, apuntando un empeoramento do contexto. "As novas xeracións non coñecen as condicións que había nos anos 2000, que xa eran malas", conclúe Martínez "Eu levo 20 anos traballando, teño un estilo, unha carreira... Pero vivo disto porque aínda busco moito traballo fóra do Estado", asegura. El mesmo reside en Madrid desde hai dez anos, emigrado pola imposibilidade de vivir do seu na Galiza, e admite ter que negociar aínda por non aceptar esta sorte de cláusulas abusivas. Soas ante o perigo Un dos problemas, que agrava a actual situación sociosanitaria, é o illamento dun sector que conforman maioritariamente persoas autónomas e a falta de diálogo entre elas, que lles impide ter unha forza real para negociar fronte ás editoriais, que son "empresas que buscan beneficio", lembra Martínez, "nós non podemos competir en igualdade de condicións". Aliás, intentar denuncialas leva parello o estigma de entrar na lista negra e perder opcións laborais. Rivas fala ademais da importación dun modelo que xa sufriu a industria da música décadas atrás, coa proliferación de empresas que cobran por publicar, algo insostíbel que acompaña a idea da ilustración como un entretemento, mais non como unha profesión. Doutra banda, advirte que o negocio está nun momento no que vai ter que cambiar: "Xa gañei máis autoeditando". Cumprir os acordos "As leis e os acordos están aí, pero hai que cumprilos", reivindica Martínez, que cre que axudaría un mellor coñecemento da propia LPI, tamén desde as escolas. En 2003 vía a luz, froito do acordo co gremio de editores, o Libro Branco da Ilustración Gráfica. Porén, en 2007, a Comisión dos Mercados e da Competencia prohibía publicar as tarifas, que xa non se inclúen na revisión de 2011 deste documento. Así e todo, Martínez denuncia que o maior peso dos departamentos de márketing nas empresas, fronte aos editoriais, fai que se pasen por alto os acordos. Coa necesidade dun marco lexislativo que dea solución a esta problemáticas, desde distintas entidades estase a facer fincapé na importancia dun Estatuto do Artista que se adapte á realidade dos distintos empregos culturais. Alén do labor de asociacións como a AGPI, en maio do pasado ano xurdía a plataforma A creación literaria galega en perigo de extinción, procurando unir sinerxías para enfrontar problemáticas comúns das autoras, quer ilustradoras quer escritoras.