Breamo, novo punto do mapa rosaliano

En outubro de 1881, Manuel Murguía publicaba en Los lunes de El Imparcial un artigo titulado "El folk-lore gallego" no que evocaba os seus primeiros contactos co estudo do folclore durante uns días pasados xunto con Rosalía e a filla maior da parella, Alejandra, nun "rústico balcón" desde o que podía escoitar o renxido dun muíño a carón da corrente do Breamo. Cando Diego Rodríguez González -historiador responsábel de Patrimonio e Cultura da Fundación Barrié e tamén promotor do proxecto portaldaspalabras.gal-, leu o artigo, relacionou esta descoñecida estancia "en plena naturaleza", cun dos poemas de Rosalía que non figuran na primeira edición de Cantares Gallegos pero que foron incorporados á segunda de 1872 . "Breamo é un topónimo único na Galiza", explica Rodríguez en conversa con Nós Diario, "e refírese a unha parroquia do concello de Pontedeume e ao monte máis alto deste concello. Non é un nome como outro calquera, ten resonancias célticas, tan do gusto de Murguía. Porén, non hai ningún río que teña ese nome e penso que, a non ser que apareza outro río ou regato ao se lle chamase así, debe tratarse dun dos tres regatos que baixan do monte Breamo. O mellor candidato é un rego que vai dar á aldea de Vizús, parroquia de Centroña, na que había un muíño con entidade suficiente como para figurar no Atlas de Pascual Madoz". O poema co que Rodríguez relacionou esta estancia en Pontedeume da parella é "Si a vernos Marica, nantronte viñeras", que Rosalía publicou por primeira vez, no Álbum de la Juventud Elegante editado por Soto Freire, e que sería un dos cinco engadidos á segunda edición de Cantares", di o estudoso. "Se pasaron o verán en Vizús, ou nalgunha localidade próxima, non é difícil que se achegase á romaría de Seixo de Mugardos, a só doce quilómetros, que se celebra o 25 de xullo e que serviu de inspiración a ese poema", revela Rodríguez. "E a escrita debeu ser case inmediata, xa que aparece publicado no Almanaque de Soto Freire no ano 1864. O nantronte do poema vólvese case literal". O que faltaba por saber era por que Murguía e Rosalía estaban en Pontedeume nesa altura. 'Rosalía cantada', un achegamento á escritora desde a música clásica A enfermidade En 1863 Rosalía sofre unha enfermidade á que, en xeral, se lle prestou pouca atención. "Hai unha carta, do ano 1864, da escritora a Pondal da que se infire que se considera milagrosamente curada dun mal que ela percibía como fatal", relata o investigador. "Todo indica que Rosalía foi diagnosticada con tuberculose, e os aires do mar eran unha prescrición habitual para o tratamento desta enfermidade, o que podería explicar este verán pasado en Pontedeume". Xa en 1863 o matrimonio pasara unha tempada en Caldas de Reis, onde se beneficiou das propiedades das augas da vila termal, outro remedio aconsellado para o tratamento da enfermidade. "Un tratado da época traducido por Jesús Varela de Montes -que probabelmente foi quen tratou a escritora e que era fillo do famoso José Varela de Montes que asistira o parto da nai de Rosalía- supón que estes tratamentos de augas sulfurosas non operan por si mesmos senón asociados ao cloruro sódico, polo que a proximidade ao mar tamén resulta esencial, o que reforza a tese de que a visita a Breamo estivo relacionada coa saúde de Rosalía", conclúe Rodríguez González. A nova data de nacemento de Rosalía de Castro Acto na Casa da Cultura Diego Rodríguez González explicará o seu achádego -a vindeira sexta feira, 24 de febreiro-, na Casa da Cultura de Pontedeume, nun acto organizado polo Ateneo Fernán Martís, así como algunha das consecuencias que pode ter para o estudo da obra do matrimonio. Murguía escribiu o artigo de 1881, no que fai referencia a Breamo, xusto cando a Sociedad del Folklore Gallego -o antecedente inmediato da Real Academia Galega- estaba en cuestión. "A persoa chamada a presidila era o propio Murguía, que avogara en varios artigos de prensa pola creación dunha sociedade galega que recompilase o saber e as tradicións populares, mais unha serie de manobras desembocaron na elección de Emilia Pardo Bazán como presidenta da entidade. Murguía, neste artigo, lembraba o inicio da súa colleita de cantares e romances da man da súa muller e da súa filla, probabelmente para lexitimar a súa posición fronte á condesa de Pardo Bazán", declara Rodríguez. "Pode parecer anecdótico, pero supón unha proba máis da autenticidade da colección de cantares e romances recollidos por Murguía, as discutidas Rimas populares. Ademais, permite descubrir aspectos descoñecidos na vida de Rosalía, como a enfermidade de 1863, que explica unha interrupción na súa produción artística -que puido ser definitiva- e outras anomalías como a mención de Cantares Gallegos como unha 'Pirmeira parte'. Se cadra, e sen que iso impida que a obra teña unha estrutura e unha intencionalidade moi claras, existían outros plans". En todo caso, a descuberta propón un novo punto na cartografía rosaliana: Breamo, o monte que preside a ría de Ares. Carme Adán: "Entendemos o pensamento de Rosalía porque somos quen de ver onde se xera a inxustiza"