As bolboretas que habitan Pontevedra

A Guía de bolboretas do ENIL Xunqueira de Alba, editada polo Concello de Pontevedra, contén detalles de até 43 variedades de bolboretas que habitan nas 67 hectáreas do Espazo Natural de Interese Local (ENIL) situado no tramo final do río da Gándara, o primeiro catalogado como tal en toda a Galiza e lugar de culto para os que gostan do avistamento de aves e insectos. Alén do catálogo de especies, o volume debulla aspectos como a anatomía, o ciclo vital e reprodutivo, as ameazas á súa biodiversidade e até un pequeno manual para aquelas persoas que se animen a saír e fotografalas. A guía está dispoñíbel para a consulta da cidadanía na web do Concello de Pontevedra e será enviada en formato físico a escolas e bibliotecas. O naturalista José Rodrigo Dapena é un dos tres autores e o fotógrafo da publicación. Leva catalogando as bolboretas locais desde 2006, cando comezou a recoller mostras de exemplares diurnos para BMS, unha rede internacional que rexistra os seus movementos e comparte datos sobre bolboretas en toda Europa. A medida que profundaba no seu coñecemento, fíxose para el notábel a inexistencia de materiais orientados a persoas neófitas, que propiciasen que a cidadanía fose quen de identificar, desfrutar e protexer as especies ao seu arredor. Así naceu o seu blog Mariposas y orugas, no que falaba sobre estas cuestións “cun ton desenfadado e sen perder de vista o rigor científico”, como el mesmo explica. O seu próximo proxecto será un Atlas de bolboretas diurnas de Galiza, no que xa está a traballar xunto á Sociedade Galega de Historia Natural, “unha obra que sen lugar a dúbidas vai cambiar a perspectiva que se ten até o de agora sobre a distribución das distintas poboacións de bolboretas existentes na Galiza”, explica. Entre as ducias de exemplares rexistrados polo momento na xunqueira pontevedresa atoparemos, por exemplo, a Vanessa Cardiu, unha especie que, en sucesivas xeracións, realiza migracións de até 14.000 quilómetros desde países como Ghana ou Senegal até as afastadas e frías terras de Noruega, facendo unha das súas paradas na Galiza; ou a Gonepteryx Rhamni, “capaz de soportar temperaturas xélidas, incluso baixo a neve, desmentindo a crenza popular de que as bolboretas son animais febles”. E así suma 43 especies, das que a guía ofrece información que nos permitirá coñecer a súa morfoloxía, costumes e distribuición xeográfica. Tal e como explica Dapena, a Xunqueira, ou o que queda dela, foi moi maltratada desde a segunda metade do pasado século, momento no que se sucederon varias tentativas para tratar de desecala, seguidas de varios recheos, e incluso, un vertedoiro que alí funcionou até case a década dos 90. Por sorte, co cambio de século as cousas mudaron no lugar e principiouse por fin a traballar cara á súa recuperación e posta en valor desde o punto de vista medioambiental, un camiño que alcanza o seu punto chave no ano 2012, no que se convirte oficialmente no primeiro Espazo Natural de Interese Local declarado na Galiza. A existencia dun número tan elevado de especies débese en gran medida á presenza das plantas nutricias das que se alimentan na súa fase de eiruga, cando aínda non gañaron as súas ás, o que nos indica que estamos a falar dun lugar cunha gran biodiversidade. A pesar do aceptábel estado de saúde da xunqueira, Dapena alerta da diminución que están sufrindo as poboacións dos insectos en xeral, motivada por diferentes factores como a fragmentación dos hábitats e o incremento das infraestruturas, a degradación dos ecosistemas, os cambios de uso nos solos, o abandono das técnicas agrogandeiras tradicionais, o uso indiscriminado de herbicidas e praguicidas ou mesmo o cambio climático. “É preciso principiar dunha vez por todas a pensar en verde, o planeta estanos a avisar e non lle estamos a facer caso ningún”, sentencia o naturalista.