Nivel de abandono

Na cociña dunha casa da aldea de Teixeiro hai un reloxo do Banco Pastor que sinala dúas horas. A primeira é a do momento no que foi pendurado, un momento nada arbitrario xa que sinala os inicios do colapso de toda unha estrutura cultural, a da cultura de aldea, a das sociedades labregas tradicionais ou como queiramos clasificalas. Como aplicar a arqueoloxía, a escoita dos obxectos, a un sistema cultural que se caracteriza pola súa austeridade material? Que nos conta unha fouce oxidada? Un valado de pedra seca? Podemos reconstruír un esquema moral ou coñecer o trazo emocional a través dunha fuxidía cultura material? Información e patrimonio Unha alvariza pode ser unha “construción tradicional consistente nun muro, xeralmente circular, onde se garda un apiario para o protexer do clima e os animais” ou pode contarnos a historia de tres ‘irmaos’ da Casa Carnera de Vales que se acubillaron nunha abellariza da Ferreirúa para se protexer dos Animais no ano 36. Tamén de como Perfecto foi alí asasinado ante a mirada impotente dos outros dous, observando agochados para poder contalo e que ese relato chegue ata nós a través da Noelia do Castor. Pode, por tanto, transmitirnos información ese muro circular acerca do círculo que é a aldea e das relacións que establece co poder? De como desenvolve estratexias de supervivencia dende un espazo subalterno, ben dende a retranca ou dende a acción directa? Unha mura de viña das ribeiras de Vilachá pode falarnos do auxe cisterciense do século XII a través de Montederramo ou pode contarnos como o labrego Lopo Rrodriges d'Eyree tivo que construíla coaccionado por ese poder medieval. Ambos elementos contan as dúas historias. Depende do lado do que poñamos a orella para captar os murmurios. Se escoitamos coa dureza do óso do peito ou a suavidade do ventrículo esquerdo. Os Conventos Cando a Juana da Casa da Arribada falaba do lugar dos Conventos coma un sitio onde vivían os monxes e dicía que tiñan unha cela na que pechaban os veciños que eran obrigados a construír as muras e plantalas de vide, materializaba a ausencia. Falábanos dun xacemento arqueolóxico invisibilizado. Verbalizaba como toda a súa comunidade do pasado non fora escoitada ata o presente. Contábanos como en 800 anos ninguén os considerara suxeitos válidos, escritores da súa historia. Ese lugar dos Conventos resultou ser un xacemento arqueolóxico non catalogado e o seu estudo permitiu un maior coñecemento das orixes da Ribeira Sacra. Ese reloxo do Banco do Pastor é cultura material do colapso, do cambio de paradigma, do fin dunha era e dun sistema cultural. Ese reloxo en casa labrega marca unha hora: a hora na que a bisavoa foi asinar a cartilla do banco riscando un X nun cadradiño. A hora na que deixou de concibir a súa economía como subsistencia e certa acumulación de excedente para pensala en moedas, billetes e números. “De regalo un reloj”, para que entendas que o tempo xa non é teu, que xa non se mide por ciclos, que vas aprender a pensalo tamén en números –faltoulle engadir ao caixeiro–. O intervalo entre a vendima e a castañeira; entre a poda e a sulfata, queda comprimido nun almanaque de parede que de seguro levou tamén aquel día a bisavoa. Pouco tardou en entender que o 25 de xullo está en vermello sen saírse do seu cadro non porque “polo Santiago pinta o bago” senón porque é festa. “Guarde bien este resguardo” díxolle o caixeiro. E ao lelo entendeu que xa non era da “Casa do Frasio” senón que agora vivía no nº47 do Teixeiro, Código Postal 64711. No que non reparou nese momento foi na contradición de que o Banco Pastor entrara na súa casa no mesmo momento no que eles deixaron de ser pastores, ingresando os cartos da venda das vacas naquela ‘ventaíña’. Agora o “Varisto” empezaba a traballar nos pinos polo seu cuñado Manuel. O reloxo marca dúas horas. A segunda é na que quedou parado. A que nos fala do arco temporal dos procesos de abandono. Menos do que pensamos. A arqueoloxía dos subalternos fica por se facer. Escoitamos os ecos dos testemuños directos entre as Pereiras da Libertaria. Como xestionamos o abandono? Podemos considerar xa a aldea ruína arqueolóxica? Como xestionamos o abandono? Podemos considerar xa a aldea ruína arqueolóxica? Podemos aplicar criterios de restauración? Debemos recreala? O que si debemos, cando menos, é dignificar os últimos trazos. Dignificar os relatos e as persoas. Non ficar na epiderme senón tratar de comprender o profundo dunha cultura. Valorar a entidade poética dos que non puideron expresala. Cando decidimos que o nivel é de abandono?