2024: un ano para redescubrir Antonio Palacios e a súa "personalidade poliédrica"

O seu nome non é o máis citado cando se fala de historia da arquitectura e, porén, foi unha celebridade tanto na Galiza como fóra: en Madrid, por exemplo, considérano o creador do skyline da cidade, polo seu importante papel en debuxar o horizonte da cidade con edificios como o Palacio de Cibeles ou o Círculo de Belas Artes. Antonio Palacios foi un innovador que asimilou influencias moi diversas e que as incorporou á súa obra, cun concepto da arquitectura que se estendía ao urbanismo dunha maneira moi novidosa na altura. A sala de exposicións do Palexco, na Coruña, inauguraba o pasado día 26 de febreiro a exposición Antonio Palacios. O rumor da historia, o ruído do tempo que, até o vindeiro 12 de abril, permitirá percorrer a traxectoria e a biografía do arquitecto porriñés a través de diferentes maquetas, planos e documentos, centrándose especialmente na obra construída na Galiza. Co gallo do 150º aniversario do nacemento de Palacios, a mostra do Palexco recolle 220 debuxos e 180 documentos que permiten albiscar o proceso de creación de obras como o Teatro García Barbón de Vigo, a Fonte da Gándara de Mondariz, a Virxe da Rocha de Baiona, o Templo Votivo de Panxón ou a Casa do Concello do Porriño, e proporciona pistas para comprender os seus proxectos urbanísticos para Vigo, Santiago e Ourense. Engaiolarte publica un volume que recolle os debuxos dos cadernos de viaxe de Antonio Palacios Entre o eclecticismo e a modernidade Esta exposición é a primeira que conmemora os 150 anos do nacemento do arquitecto, mais ao longo do ano está prevista a organización de actividades de diferente índole que acaben por ofrecer unha visión profunda e actualizada do que Antonio Palacios significou como ponte aberta entre o eclecticismo do século XIX e a modernidade do XX, entre a arquitectura e a cidade do pasado e as do futuro. Palacios foi admirado xa en vida, tanto na Galiza como en Madrid -onde deixou construídas máis de 30 obras-, e tivo un recoñecemento continuado en ambos os lugares, mais só a finais da década de 1990 comeza a salientarse o seu labor por parte da crítica especializada. Cargando coa clasificación simplificadora de "arquitecto ecléctico" -dado que se rastrean entre as súas influencias o neogótico, o nacionalismo, a Sezession vienesa e mesmo a arte románica-, a súa obra nunca acabou de ter a relevancia concedida á dun Gaudí, cuxa creación, aínda que moi afastada da do porriñés, ofrece certos paralelismos pola heteroxeneidade das súas fontes. Se cadra, este abandono procede do feito de que, malia que Palacios mostrou unha primeira etapa progresista na que sintetizaba influencias moi variadas, na súa evolución -como destacaba o xa falecido historiador da arte Xosé Ramón Iglesias Veiga- sempre se mantivo "fiel a un concepto tradicional de arquitectura, entendida sempre como obxecto artístico e referencial do medio onde se implanta, rexeitando a universalización e estandarización que anunciaban as vangardas". Jose Luís Varela Alén -un dos comisarios da exposición, xunto con Ricardo Sánchez Lampreave-, cre que a figura de Antonio Palacios na arquitectura moderna "continúa sendo incómoda á hora de ser etiquetada e isto débese a unha personalidade poliédrica a nivel creativo e de percepción artística e cultural intensa, na que seguen existindo lagoas. El era moi consciente do que estaba sucedendo en Europa, coñecía ben os escritos de Le Corbusier, por exemplo, pero ao tempo que empregaba solucións de última xeración rexeitaba a uniformización postulada polo racionalismo. Non vía unha Galiza chea de cubertas planas, por poñer un exemplo". Varela defende a necesidade de elaborar "un repaso exhaustivo de toda a arquitectura de Palacios realizada na Galiza, pero baixo un novo enfoque: o de comprender a complexidade do proceso creativo arquitectónico dun home capaz de traballar simultaneamente na Galiza e noutras localizacións, que nos permita descubrir a versatilidade creativa a través dunhas solucións técnicas que sorprenden pola súa contemporaneidade". A Veracruz do Carballiño: lección de pedras e canteiros Por unha estética galega Despois dun período de grandes éxitos en Madrid -no que destaca o Palacio de Comunicacións, hoxe sede do Concello da cidade- Palacios acentúa os seus vínculos coa Galiza, proxectando diversas obras como o Teatro García Barbón de Vigo, o Pavillón de Recreo de Compostela, o Hotel Sanatorio de Mondariz... aos que dedica unha gran cantidade de tempo. Iglesias Veiga considera que algunhas circunstancias axudan a comprender as súas posicións estéticas: a influencia do ambiente cultural do movemento galeguista, a relación directa do arquitecto co grupo de pintores que trataban de definir unha plástica propiamente galega -a "soberanía estética" da que falaban as Irmandades da Fala- e o seu interese polo estudo da arquitectura medieval da Galiza. Ademais, Antonio Palacios mantivo unha relación de amizade con figuras como Castelao -que chegou a participar nun dos festivais organizados para recadar fondos para construír a Virxe da Rocha-, con Ramón Cabanillas ou, sobre todo, con Valentín Paz Andrade. "El ten un papel importante, por exemplo, na organización das Exposicións Rexionais, mais non é un arquitecto rexionalista", sostén Varela. "El colle de aquí e de alá, e comprende a arquitectura no seu contexto, pero non ten ese compromiso ideolóxico que si tiña, por exemplo, Manuel Gomez Román". Máis alá de facer unha revisión conxunta, "o importante sería responder á pregunta de se realmente Antonio Palacios emprega na Galiza unhas ferramentas diferentes ás que utiliza noutros lugares ou se, pola contra, a pesar da diversidade estilística, subxace, no fondo, unha mesma esencia arquitectónica". Compostela e a arquitectura que non chegou a ser Lembrado na súa vila natal O Porriño, a vila onde naceu Palacios, tamén s prepara para celebrr os 150 anos do seu nacemento. Entre as actividades que terán lugar ao longo deste ano está a inauguración dunha sala de exposicións que mostrará orixinais do arquitecto, a creación dunha Ruta Palacios que visitará algunhas das súas obras, xornadas divulgativas nas que participarán historiadores e arquitectos e a apertura dunha páxina web dedicada á súa figura. Tamén está prevista a rehabilitación do Templete de San Luís, orixinalmente situado en Madrid e rescatado polo Concello de Porriño en 1970, cando o consistorio madrileño quería derrubalo.