Lolita Díaz Baliño e a ilustración feita por mulleres

O Día da Ilustración deste ano está dedicado á pintora Lolita Díaz Baliño (A Coruña, 1905-1963). Nada nun ambiente cultural rico -seu irmán foi o pintor Camilo Díaz Baliño-, tivo un notábel papel como ilustradora e foi a primeira muller membro da Academia Galega de Belas Artes, ao ser elixida en 1938 xunto con Carmen Corredoira. Alén do seu labor na ilustración, outro aspecto fundamental do seu traballo é a súa faceta docente. Profesora na Coruña na Escola de Artes e Oficios, foi das primeiras mulleres en exercer esa actividade. Estas dúas facetas: ilustración e docencia, son ben representativas das inquedanzas e das limitacións que provoca o medio social do seu tempo nas mulleres artistas. A obra de Díaz Baliño é ben característica das linguaxes dos anos vinte e trinta, altura en que ela traballa cun debuxo requintado art déco e destaca como ilustradora, con influxos que van desde o prerrafaelismo á estampa xaponesa e do simbolismo ao modernismo A presenza de pintoras converteuse xa desde o século XIX en algo cada vez máis habitual, feito que testemuñaba que o debuxo e a pintura se foran transformando en parte da formación das mulleres da aristocracia e da burguesía. Ademais, desde a segunda metade do XIX foron suavizándose os condicionantes que pexaban a proxección pública das mulleres e que seguían a impedir o desenvolvemento do talento feminino; con todo, ao pasarmos da afección á vocación as facilidades para se dedicar á arte eran menores. Porén, nos anos vinte e trinta do XX, época de formación de Lolita Díaz Baliño, sobresae a riqueza da ilustración feminina, froito dunha sociedade máis dinámica que a precedente, mais tamén máis aberta que a posterior, xa que o franquismo, como é ben coñecido, vai supor un claro retroceso tamén para a proxección pública das mulleres. Desde o punto de vista estilístico, a obra pictórica da nosa artista é ben característica das linguaxes dos anos vinte e trinta, altura en que ela traballa cun debuxo requintado art déco e destaca como ilustradora, con influxos que van desde o prerrafaelismo á estampa xaponesa e do simbolismo ao modernismo, con presenza en publicacións como Galicia Gráfica, Céltiga ou Mariñana. Este tipo de traballos cómpre entendérmolos no seu contexto. Estamos nunha altura en que artistas variados integran no seu labor a tradición gráfica das artes decorativas, o vocabulario ornamental modernista, que incidira no protagonismo expresivo da liña, como se pode observar practicamente na ilustración gráfica de toda Europa e América nestes anos. Na Galiza, como noutros moitos contextos, en xeral estes referentes formais actúan sobre uns alicerces academicistas e van estar ao servizo dunha temática de rexionalismo costumista e idealizado. Mesmo certas estilizacións e sutilezas fanse, pouco máis tarde, asimilábeis ao espírito sofisticado e elegante da art déco que se abre camiño entre nós nun momento –anos vinte- en que o rexionalismo está de moda en toda Europa.