A reforma laboral: unha advertencia

Se tivésemos que definir nunha palabra o comportamento do mercado laboral español nos últimos corenta anos, esta sería "inestabilidade". Dende hai xa moito tempo, España ocupa os primeiros postos na clasificación de países por taxas de desemprego, moitas veces con valores que noutras partes do mundo provocarían auténticas revolucións sociais. Porén, no noso país semella que nos temos acostumado a convivir con taxas de desemprego elevadísimas. De feito, o valor máis reducido rexistrado nos últimos 30 anos non baixou do 7%, xusto no momento de maior crecemento económico da longa e prolongada expansión que tivo lugar a finais da primeira década deste século. Unha evolución tan negativa indica un funcionamento profundamente deficiente do mercado laboral, e esixe explicacións, non sempre sinxelas, así como respostas da política económica que, curiosamente, sempre foron na mesma dirección. A explicación predominante para o mal desempeño do mercado de traballo en España case sempre centrou o foco na falta de flexibilidade. O argumento pódese resumir deste xeito: a lexislación laboral existente non permite un funcionamento flexible do mercado de traballo, o que ao final, supón que a taxa de desemprego de equilibrio sexa necesariamente elevada. A receita para esta enfermidade era clara: é necesario reformar o mercado de traballo, dotalo de máis flexibilidade, permitir que a contratación e o despedimento sexan máis sinxelos. E chegaron as reformas laborais, a partir de 1984, que foron introducindo supostas formas de contratación máis flexibles (e baratas), fomentando a contratación temporal. O resultado non se fixo esperar, e España comezou a liderar as clasificacións internacionais en canto a temporalidade e precariedade. E o peor foi que a taxa de desemprego non se reduciu, acadando en cada nova recesión valores máis elevados que nas anteriores. Aínda así, cada novo goberno aplicaba a súa reforma: os custos de despedimento, o sistema de negociación salarial, os contratos temporais, a xenerosidade da prestación por desemprego... Pero parecía que o único que lograba reducir a taxa de desemprego era o crecemento económico. De feito, a análise dos datos da creación e destrución de emprego ao longo dos últimos corenta anos permite poñer en cuestión a hipótese da falta de flexibilidade. Cando a economía precisou de traballadores, o emprego creábase a milleiros. E cando chegaban as recesións, o emprego destruíase tamén a milleiros. Se isto non é flexibilidade, paréceselle moito. Emprego e contratación No pasado mes de xullo acadouse unha cifra récord en canto ao número de traballadores afiliados á Seguridade Social, e os datos da EPA do segundo trimestre de 2023 apuntan na mesma dirección, superándose os 21 millóns de ocupados, cunha taxa de desemprego aínda no 11,6%. Ata que punto esta evolución se debe a un ciclo económico expansivo (o PIB a prezos de mercado en termos reais creceu un 5,5% en 2021 e 2022) ou á reforma laboral aprobada a finais de 2021 é unha análise que precisa de perspectiva e de tempo. No pasado, todos os gobernos sacaron peito cando os datos de creación de emprego parecían validar as reformas na lexislación laboral aprobadas. Pero cando chegaban as recesións, apuntábase á excepcionalidade da situación, ou a aspectos que as reformas non chegaran a resolver. Na actualidade a situación non é diferente: o Goberno presume da cantidade e calidade do emprego creado (a taxa de temporalidade tense reducido de xeito notable); a oposición fala de trampas na cuantificación do emprego e do desemprego (por exemplo, a través do efecto dos fixos descontinuos). O contrato temporal comeza a desaparecer A verdade, probablemente, se atope entre ambas posicións. A reforma, sen dúbida, mellorou a calidade media do emprego, e o contrato temporal comeza a desaparecer como a principal vía de contratación. Pero todo este emprego non se tería xerado se a economía non estivese crecendo como o está facendo. A proba de lume da última reforma laboral virá cando cambie o ciclo, comece unha recesión (a historia económica ensínanos que as recesións sempre acaban por chegar). Nese momento comprobaremos se a flexibilidade do mercado laboral aumentou, e polo tanto é capaz de superar unha recesión sen aumentos explosivos do desemprego ou se volve repetir o patrón seguido noutras crises. Ata entón, oxalá que a economía siga crecendo, e que a economía siga rompendo récords de creación de emprego.