A raíña dos toxos

A raíña dos toxos, a tartaraña cincenta (Circus pygargus), unha rapina dun metro de envergadura, é descoñecida para o conxunto da poboación pero acelera o corazón dos amantes do salvaxe. A súa historia natural di moito de nós e da nosa relación co medio. No ano 2000 estimouse a súa poboación en Galiza nunhas 1.000 parellas reprodutoras. En 2009 xa só eran unhas 500. En 2015, sobre as 300 e en 2021, 200. A súa poboación en Galiza, polo tanto, caeu un 80% en dúas décadas. Galiza tampouco é o único territorio no que a especie declina, cae tamén no resto do Estado e en Portugal, así como noutros países europeos. Está considerada 'Ave do Ano' en España aínda que en Galiza xa o foi no ano 2008. A tartaraña cincenta A tartaraña cincenta é unha especie migratoria, chega a Europa entre marzo e abril e marcha aló polo mes de xullo ou agosto a invernar ao sur do Sáhara (Mauritania, Malí, Senegal...). Unha viaxe de 3.000 km sobre o mar e o deserto con apenas 400 gramos de peso. Pouco sabemos do que lles acontece por alí, onde o emprego de biocidas prohibidos en Europa é habitual como así o confirman análises do seu sangue. Unha vez aquí, unha tartaraña cincenta atoparíase cunha paisaxe aberta na que as praderías e campos de cereal se alternarían co monte baixo, nomeadamente toxeiras. Pero esa paisaxe case desapareceu. Á tartaraña cincenta sucedeulle o mesmo que a moitas outras especies. Orixinalmente, como é lóxico, ocupaban hábitats naturais pero a intervención do ser humano transformounos en seminaturais, nos que moitas especies atoparon un medio ideal para prosperar ata que, de novo, cambiaron radicalmente con novos cultivos e técnicas que intensifican o uso do chan grazas a unha nova realidade enerxética na que maquinaria e fertilizantes sintéticos son a peza central. Así, hoxe, os prados seminaturais son substituídos por millo ou pradarías artificiais onde a biodiversidade e, polo tanto, as súas presas, como toupas, saltóns e pequenas aves, están minguadas. As tartarañas aniñan no chan e en Galiza fano nas toxeiras. Estas víronse eliminadas para cultivar piñeiros (repoboación lle chamaron) e pouco máis tarde virían os eucaliptos. En definitiva, a paisaxe empregada por esta rapina case non existe, tan só pequenos fragmentos aquí e acolá. A especie, ao igual que moitas outras, caeu no que se denomina trampa ecolóxica. A historia dos seus hábitats é a da ocupación do medio natural en Galiza: aproveitar o monte para o cultivo de cereais alternando con barbeitos e pasteiros para ovellas e cabras. Hoxe, nada diso queda, pois foron substituídos polo cultivo intensivo de especies forestais exóticas e a industria do leite. No resto do Estado e outros países europeos a trampa ecolóxica foi diferente: aniñan no medio do cereal e, neste caso, non contaban coa existencia de trigos de ciclos cada vez máis curtos que se colleitan antes e de xeito mecanizado, así as xigantescas colleitadoras engolen niños e polos. Unha especie vulnerable A can fraco todo son carrachas. O cambio climático trae altas temperaturas e chuvias a destempo que matan os polos no niño. Pero nin aquí acaba a historia. Os poucos lugares onde aínda quedan unhas mínimas superficies abertas con toxeiras son precisamente as partes altas dalgúns montes, lugares cun chan pobre e esquelético. Agora son destruídos directamente pola implantación de centrais eólicas, pois xusto estas superficies son as idóneas para instalar as torres. Por exemplo, no ano 2008 levantouse un polígono eólico no monte do Páramo entre o concello do mesmo nome e o de Sarria onde as tartarañas pasaron de seis a cero parellas. A especie está considerada legalmente como vulnerable e así, en 2008, o Goberno bipartito licitou o seu plan de conservación. Logo, Feijóo deixouno durmir mentres a especie desaparecía. Desleixo? Quizais. Ou foi unha estratexia para, chegado o momento actual, con centos de desenvolvementos eólicos agromando ao longo do país, non ter ferramenta técnico-legal para deter moitos deles? Hai que lembrar que quen, durante anos, foi a súa conselleira goza hoxe de cargo nunha empresa con intereses no sector. Tampouco ten Galiza unha Rede Natura 2000 axeitada para protexer esta e moitas outras especies, pois nunca foron tidas en conta para o seu deseño, tal e como a Comisión Europea advertiu hai dúas décadas. Esta primavera é un bo momento para saír ao campo e buscar tartarañas cincentas. Tamén á súa curmá, lixeiramente máis forte, a gatafornela, en situación aínda peor. Se cadra é unha das últimas primaveras nas que o poderemos facer antes de perdelas.