A guerra das vacinas: patentes e barreiras á vida

Oaparecemento dun novo candidato a coronavirus na China, posteriormente denominado SARS-CoV-2, que se viu transportando ao longo do globo ata ser considerado de pandemia mundial pola Organización Mundial da Saúde (OMS), en marzo de 2020, veu marcado, por un lado, polo descoñecemento xeral sobre a realidade e o perigo que este representaba, e mais logo, polas diferentes medidas colectivas que se tomaron nos diferentes estados para reducir os contaxios. Na actualidade, a chave do día a día na loita contra a pandemia ten un claro aliado: a vacina. Estas son produto dun enorme esforzo no eido científico, tamén acompañado polo resto da sociedade, mediante os que se acadou un fito histórico: a aprobación por parte da Federación Rusa da que sería a primeira vacina, a Sputnik V, en agosto de 2020, tan só 6 meses máis tarde da publicación da secuencia do virus. A chegada desta, como posteriormente doutras vacinas como a de Pfizer-BioNTech, a primeira vacina de RNA aprobada, Moderna, e Janssen (Johnson &amp; Jhonson), foi posíbel grazas a unha enorme aposta e aporte financeiro por parte das institución públicas, ben para o deseño ou produción das mesmas. A isto sumáronselle tanto doazóns individuais como o voluntariado que participou dos ensaios clínicos, constituíndo algo que, a pesar de parecer evidente, cabe comentar: a produción de coñecemento, a innovación e os produtos que logramos acadar de ambos os procesos constitúe unha acción colectiva, que non propiedade, no actual marco socioeconómico. Este foi o disparo de saída para a nova guerra económica, a guerra polos beneficios, intereses e explotación da vacinación indispensábel para o control da pandemia. Co anuncio da existencia dunha vacina, as empresas farmacéuticas posuidoras dos dereitos sobre os produtos, e innovacións desenvoltas para o deseño e produción das vacinas atopáronse no paraíso terreal da oferta e da demanda: o produto, en gran parte financiado con fondos públicos, mais que paradoxicamente se atopa na súa propiedade é a chave para superar a actual crise. A grande especulación abriuse paso: con apenas comunicados de prensa, cos informes de seguranza aínda sen publicar e a cotización en bolsa aumentando, as grandes compañías farmacéuticas pasaron a prometer vacinas para todo o mundo, e os medios de comunicación e administracións públicas pasaron a mencionar número de doses, mais non os prezos. Neste punto, a guerra política tamén abre unha nova veda: a aprobación para o uso das vacinas, dependente de organismos centralizados –que por unha banda elimina a competencia– ten vindo a marcar o ritmo de vacinación: a Unión Europea (UE) determina canto, o que e a quen se compra. Isto fai con que por un lado non se logren aplicar todas as doses que se poderían, pois dependemos dunha oferta limitada, que ademais se atopa protexida. É aquí onde entran en xogo as patentes. Estas, por definición, son dereitos de acreditación ou de explotación concedidos por un Estado, que regulan unha innovación ou produto, os cales pasan a ter, a efectos prácticos propiedade. Sen deternos no concepto ou na reflexión sobre os posíbeis usos, e incluso entre eles os beneficios que poidan representar dependendo dos diversos casos e as súas aplicacións, estes e a súa existencia no que se refire resulta nunha realidade: a sociedade non ten un control sobre unha ferramenta esencial para pór fin a esta pandemia, senón grandes grupos empresariais cos que hai que negociar. Todo isto resulta en que a resposta que ten evidentemente que ser planificada, áxil, e a grande escala, vese impedida polo carácter privado das vacinas, impedindo voltar todos os esforzos e recursos en loitar contra a pandemia. O debate arredor da eliminación destas barreiras ten sido complexo, mostrando diversas posicións de interese a nivel mundial: desde a UE, ata os Estados Unidos teñen manifestado posicionamentos en contra e a favor. Con todo, e sen entrar a valorar a totalidade dos aspectos existentes nesta decisión, desde o filosófico ao político ou lexislativo, sería falso afirmar que a mera eliminación das patentes é suficiente para mudar esta realidade –aínda que un paso necesario. A pandemia ten un alcance global, si, mais tamén desigual nesta escala: por un lado o comunmente chamado primeiro mundo – que copa a enorme parte da produción de vacinas– e por outro, os países da periferia económica, onde as previsións son ben distintas. A OMS vén de lanzar Covax, unha iniciativa baixo o lema de colaboración para un acceso equitativo mundial ás vacinas contra a Covid-19, con todo, e a pesar de necesaria, parece insuficiente. É polo tanto un exercicio de colectivo, de solidariedade e humanidade actuar para reverter a actual situación, non só para as grandes economías mundiais: debemos garantir a produción, abastecemento e administración de vacinas a escala mundial, coas ferramentas que nos sexan necesarias