Expectativa e realidade do río Grande

Coa idea de traer(vos) un roteiro pequeno e tranquilo achegueime desta volta á Costa da Morte, nomeadamente até o río Grande en Camariñas, para facer un roteiro circular que coñecín hai tempo. Non tivera aínda a oportunidade de camiñar pola senda que é coñecida como Ruta dos Muíños da Ponte do Porto ou PR-G 190. Tres nomes para un río Río Grande, río do Porto ou río da Ponte son tres dos nomes que recibiu este curso fluvial que nace no Pico da Meda e flúe ao longo de 40 quilómetros atravesando os concellos de Santa Comba, Zas, Vimianzo e Camariñas, deixando de ser río precisamente aquí, unha vez que cruza a Ponte do Porto. Aparece como río da Ponte nos mapas galegos anteriores ao século XIX e na Carta xeométrica de Galiza de Domingo Fontán (1834) denomínase "río del Puerto". Nunha publicación de Ramón Otero Pedraio en A Nosa Terra (1925) aparece por primeira vez en galego río do Porto e "río Grande" mencionase no Mapa Topográfico Nacional de 1959. Expectativa A información da ruta que eu tiña é a dunha camiñada corta, ideal para facer unha mañá de outono antes do xantar ao quente en calquera restaurante da zona. Son apenas cinco quilómetros polo que en dúas horiñas ou tres estará lista, segundo sexamos daquelas persoas que manteñen paso lixeiro pero firme ou das que, coma min, van enredando nas silveiras observando animais e plantas e procurando o recendo dunha flor ou o chío dun paxaro. Resumindo, viña coa idea dunha ruta para facer boca e ir logo xantar, como xa dixen, ou pola contra amosar unha andada de tarde tranquila que axude a facer a dixestión se a inxesta foi excesiva. A Ruta foi homologada no ano 2015 e daquela estaba sinalizada. É case circular, e comeza na Área recreativa de Curros e remata na Praza de San Roque, os dous lugares na vila Ponte do Porto. Aínda que sendo circular, obviamente, pódese facer no sentido contrario. A lonxitude como dixemos é de algo máis de cinco quilómetros, exactamente 5,6 km, pero podemos reducila a catro se tomamos unha derivación, o que acurtará obviamente tamén o tempo da andaina. Un atallo ideal por se nos colle unha boa chuvieira de outono ou se se fai noite durante o inverno e que ademais permite visitar as construcións tradicionais coñecidas como o Conxunto da Insua. A ruta ten un desnivel neto de 31 metros polo que case non hai subidas e baixadas, o cal, sumado ao pouco tempo que leva, fai que teña de ser considerada de dificultade baixa. Gozar do río O nome da ruta "Muíños da Ponte do Porto" dá pistas evidentes dun dos elementos que imos atopar durante o paseo. Numerosas construcións que nos falan da cultura do pan xa extinta. O patrimonio inmobiliario co que hoxe nos podemos deleitar son o último vestixio dun complexo proceso que comprendía o cultivo, coidados e recollida do gran que se levaba aos muíños do río Grande para moer e que logo habería que converter en pan, empanadas... en alimento. Os muíños apenas son un vestixio do que foi. Hoxe son un elemento máis do ecosistema natural absolutamente ocupado por eucaliptos e acacias que mesmo chega á beira do río e mar: Toda unha imaxe da nova cultura forestal do carto rápido. Porén, a natureza é teimuda e resiste e persiste. Aínda que os montes de eucalipto e acacias sexan a flora dominante, aínda podemos atopar nalgúns treitos unha fermosa orla de dentabrús ou fentabrús, fieito que leva por nome científico Osmunda regalis e do que hai tempo unha rapaza me contou que a súa avoa empregaba as raíces para aliviar as dores. Son hoxe os representantes, como sucede cos muíños, da diversidade natural que houbo, e as súas cores amarelas e douradas de outono dan cor ao monocromo bosque invasor. Poderemos atopar tamén algún ameneiro, carballo e unha boa cantidade de loureiro, verdadeiras reliquias do bosque que existiu. Tamén nestas datas sairán ao paso unha boa cantidade de cogomelos polo que é de interese levar unha guía de campo. En canto á fauna, nomeadamente as aves, poderemos atopar o merlo de río pasar voando a toda velocidade até pararse nun penedo para alimentarse, ou á garza real á procura de peixes. Cun pouco de sorte, se paramos á beira da auga nunha zona lamacenta seguro que imos observar un nervioso bilurico bailón á procura de invertebrados. Realidade Ben sei que este espazo chámase Gozar, pero ás veces a realidade é teimuda. E a realidade desta ruta é lamentabelmente a de moitas outras do noso país. Outro exemplo máis de proxectos que crean unhas infraestruturas que non se manteñen e quedan abandonadas, co que implica para o río e á fin supoñen un desbaldimento de cartos públicos. A realidade da ruta é ben triste, ben lonxe do que eu imaxinaba. Parte da sinalización desapareceu, os códigos QR non funcionan e cando menos dous paneis informativos están tirados á beira do río. Paneis que no canto de informar ensucian o río son a metáfora perfecta. E a falla de mantemento da información da ruta reflíctese nun ecosistema inzado de especies invasoras. A realidade é que a ruta, seguramente creada no seu día con palabras como "pór en valor", é un exemplo de abandono do noso. Do noso patrimonio natural e cultural. Porén, tamén é preciso lembrar que non precisamos que nos pauten o camiño e que podemos achegarnos igualmente ao río Grande aínda que non poidamos completar a ruta. O río faise mar Pasada a Ponte do Porto, as augas comezan a virarse salgadas coa subida de cada marea. Loita que o río gaña cando a marea baixa. Nesa pugna interminábel creouse un ecosistema especialmente rico e diverso que atrae a multitude de aves acuáticas que poderemos observar desde o paseo da Ponte do Porto e entre as que están os lavancos ou os corvos mariños grandes. Bonus Se facemos este paseo polo río Grande de mañá podemos achegarnos pola tarde aos Batáns de Mosquetín, localizados neste mesmo río augas arriba, en Baio, outra unha xoia do aproveitamento hidráulico da Galiza.