Belén Rubido: "Os xulgados de violencia sobre a muller funcionaron ao mesmo ritmo que un xulgado de garda"

A Secretaría Xeral de Igualdade acaba de facer balance do ano 2020 en materia de violencia de xénero, máis concretamente en materia de violencia sobre a muller no ámbito doméstico. "A violencia de xénero é un concepto máis amplo", explica a Nós Diario Belén Rubido, xuíza decana de Pontevedra e titular do Xulgado Penal número 4 desta cidade, especializado en violencia de xénero. "É a violencia exercida contra unha muller polo feito de ser muller. A maioría dos delitos sobre a muller teñen lugar no ámbito doméstico pero hai outros, por exemplo contra a liberdade sexual, que se producen fóra deste contorno", que tamén están previstos no Código Penal desde o ano 2015 por aplicación do Convenio de Istambul. O ano 2020 axiña se viu marcado pola pandemia da Covid-19 e pola advertencia dun posíbel aumento do risco de violencia machista no marco dunha convivencia determinada polo confinamento e por unha relación de maior dependencia no caso daquelas mulleres que ademais de violencia soportan a carga estrutural do empobrecemento económico e laboral. E malia que os datos non reflicten un incremento agudo a respecto de anos anteriores, as cifras deixan entrever a gravidade dun problema social que entidades a prol da igualdade de xénero chaman a combater desde a xustiza, a sanidade ou a educación, en conxunto con todas as institucións implicadas. Algunhas cifras de 2020 Segundo os datos do padrón municipal do Instituto Galego de Estatística, a poboación da Galiza ascendeu en 2020 a 2.701.819, das que 1.401.666 son mulleres (51,88%). O número de vítimas mortais da violencia de xénero nese período en todo o territorio foi de tres, das 45 rexistradas no conxunto do Estado. En 2020, o número de denuncias por violencia de xénero diminuíu con respecto ao ano anterior. Foron 6.078 segundo figura no Informe anual de violencia de xénero 2020, fronte as 6.551 de 2019. Un 7% menos segundo datos do Tribunal Superior de Xustiza da Galiza que cifra o número de vítimas das violencias machistas nas denuncias recibidas en 6.063 mulleres, lixeiramente por riba exercicio anterior, cando se contabilizaron 5.997. Os datos, conclúe o TSXG, "evidencian que as vítimas se mantiveron, pero denunciaron menos". "O certo é que os xulgados de violencia sobre a muller nunca pararon. Eran un servizo esencial e seguiron funcionando ao mesmo ritmo que un xulgado de garda", afirma a maxistrada Belén Rubido. Así, "a pesar de que ese servizo existía con todas as garantías denunciouse menos". Esa é a realidade estatística, di, que tamén confirma a maior diminución do número de denuncias no primeiro período de confinamento, entre marzo e xuño de 2020. Polo demais, constata Rubido, a pandemia non modificou a tipoloxía delitiva no ámbito da violencia sobre a muller na intimidade do domicilio. Si se observa unha lixeira tendencia á baixa na solicitude de ordes de protección e seguridade das vítimas presentadas nos xulgados de violencia sobre a muller. Foron 2.009, das cales se adoptaron 1.291, un 64%. En 2019 solicitáronse 2.022 medidas cautelares, ordes de protección e de afastamento, das cales se concederon 1.335. Pola contra, as chamadas ao 016, o número gratuíto de atención e asesoramento a vítimas de violencia machista aumentaron de forma notábel. En 2020 foron 3.096 fronte as 2.330 do ano anterior. Tamén creceron as chamadas ao Teléfono da Muller da Xunta da Galiza (900.400.273), que atende consultas en materia de malos tratos, vexacións, ameazas, agresións e acoso sexuais, casas de acollida, servizos sociais, sentenzas incumpridas ou educación pola igualdade, entre outros asunto. Este número gratuíto, que garda o anonimato e a confidencialidade, recibiu 3.336 consultas fronte as 2.933 de 2019. "Son mecanismos de información, asesoramento e apoio fundamentais e usáronse moito para solucionar cuestións que non necesariamente son de violencia de xénero", afirma Belén Rubido. Esas consultas danse, mais non todas as que chegan a eses organismos especializados cristalizan nunha denuncia. Centros de información É o caso, tamén, das que atenden nos Centros de Información á Muller (CIM) espallados por todo o territorio. En 2020, xestionaron 76.180 consultas, 5.553 máis que o exercicio anterior, e atenderon perto de 16.000 persoas, algo menos que en 2019. Os Centros de Información á Muller foron un servizo declarado esencial. "O traballo desde a maioría dos CIM foi extremadamente difícil por mor da pandemia", recoñecían desde a Asociación de Profesionais dos CIM con motivo do 25-N. "Aos problemas estruturais e déficits que arrastran estes espazos, falta de persoal, sobrecarga de traballo, excesiva burocratización dos procesos, houbo que sumarlle o confinamento e incerteza derivada da Covid-19". Xa naquela altura, as profesionais que traballan a diario coas mulleres e menores vítimas da violencia de xénero advertían que a crise derivada da pandemia ía golpear con forza as mulleres e aumentar as consultas, unha realidade que verifican. "Para reclamar a dignidade das mulleres hai que empezar por acadar a dignidade dos postos de traballo do persoal técnico dos CIM", co fin de facer un traballo efectivo á hora de "eliminar a violencia contra as mulleres e apoiar, axudar e orientar as vítimas". Período de tránsito Susana Costas, coordinadora do grupo de psicólogas e psicólogos dos CIM do Colexio Profesional de Psicoloxía da Galiza traballa no centro de Gondomar. Durante o confinamento exerceu as súas funcións de forma telemática. Pola súa experiencia, a pandemia derivou nunha "contención" das manifestacións e dos procedementos propios da valencia machista que explica a través do confinamento, a inestabilidade e a incerteza derivada da pandemia. "Dalgunha maneira a interacción entre o agresor e a vítima cambiou. Posibelmente o enfrontamento reduciuse. Houbo un manexo distinto da situación ao virar as prioridades cara a preocupacións primarias", nomeadamente a saúde e a economía. "Houbo menos entradas de mulleres e menos denuncias. Pedían expresamente paralizar calquera proceso, non mover nada á espera de que isto pasase. Polo tanto non significa que se dese unha situación ideal. Non é que todos os mecanismos funcionasen á perfección e rebaixasen o nivel de violencia. Máis ben deuse un período de tránsito cara a unha nova situación. De feito hai consenso sobre a chegada dunha vaga que aínda non sabemos ben como se vai mostrar", conclúe. Atención de proximidade Desde a Federación Galega de Asociacións de Mulleres Rurais, concordan no poder de "control" do confinamento. "O control efectivo xa se estaba dando, e non se materializou na súa forma máis virulenta, os asasinatos -os tres rexistrados na Galiza tiveron lugar en xaneiro, febreiro e decembro-, o que non implica que non houbese violencia machista nos fogares, que a houbo" afirma Cristina Pedreira, secretaria xeral técnica de Fademur Galiza. Apunta distintas formas violencia durante o confinamento: física, emocional, social e económica, que dalgunha maneira estourou coa chegada da nova normalidade. "As mulleres volvemos saír da casa e a ocupar espazos, unha liberdade que levou os agresores á violencia máis extrema. E a proba témola no arranque deste 2021", explica Pedreira, quen destaca a compoñente "rural" dos asasinatos machistas no ámbito doméstico. "2020 rematou cun 36% de mulleres asasinadas eran rurais. No que vai de 2021 xa temos que falar dun 50%. Son cifras que non podemos tolerar". No rural, afonda, os estereotipos machistas están moi arraigados. "Están interiorizados, normalizados. Ademais, persiste a concepción de que é un problema privado, individual e non denuncian", incide Cristina Pedreira. Ademais, engade, a actividade destas mulleres está vinculada ao territorio. "Traballan e viven en zonas illadas, con dificultades de acceso a recursos de protección, sen alternativas de vida". Así, desde Fademur reclaman atención especializada de todos os axentes profesionais desprazados ao contorno rural para favorecer unha atención precoz. Piden incorporar a "ruralidade" aos datos estatísticos e promover as asociacións de mulleres como "espazos seguros" e mediadores cara os recursos de dispoñíbeis, non sempre de proximidade. Neste sentido reclaman Centros de Información á Muller accesíbeis. No ámbito da atención psicolóxica, social e xurídica ás vítimas de violencia sobre a muller ocupan o primeiro nivel. Mais existen outros programas que asisten a mulleres e menores vítimas de violencia de xénero, como o que coordina María Luz Losada desde o Colexio Profesional de Psicoloxía da Galiza. "Ofrecemos atención psicolóxica a mulleres que teñan acreditada a condición de vítimas da violencia de xénero. O confinamento reduciu as derivacións, pero despois do verán o verán chegaron casos suficientes para igualar as marcas de anos anteriores", con 913 mulleres atendidas. "Moitas teñen a sensación de que os recursos non son suficientes para dar o paso de denunciar. É un proceso moi duro que exixe consciencia e seguridade, ademais dunha resposta inmediata".