Abortar na sanidade pública, unha misión complicada

A despenalización do aborto data de 1985 pero a súa incorporación á carteira de servizos do sistema sanitario público non se produce até xullo de 2010. A efectos prácticos, a lexislación aprobada polo primeiro Goberno de Felipe González non pasou de ser máis que unha modificación do Código Penal, que deixou de considerar a práctica do aborto como un delito en tres supostos, mais que non estabeleceu ningunha regulamentación do dereito que posibilitase o seu exercicio. De feito, só unha porcentaxe moi pequena de interrupcións voluntarias de embarazo foron practicadas no sistema público nese período. A Lei 2/2010, de 3 de marzo, de saúde sexual e reprodutiva e da interrupción voluntaria do embarazo fixou unha nova regulamentación na materia. No seu artigo 4, a lei orgánica impulsada polo Executivo de José Luis Rodríguez Zapatero estabelece que “o Estado velará por que se garanta a igualdade no acceso ás prestacións e servizos estabelecidos polo sistema nacional de saúde que inciden no ámbito de aplicación desta lei”, obrigando a incorporar o aborto na carteira de prestacións dos diversos servizos públicos de saúde do Estado. Malia o evidente avance recollido na nova lexislación, os impedimentos para o exercicio efectivo do dereito aborto no sistema público continúan a ser moitos. A gran maioría das interrupcións voluntarias do embarazo na Galiza realízanse en clínicas privadas concertadas co Servizo Galego de Saúde (Sergas). Segundo os datos fornecidos polo Ministerio de Sanidade, os últimos dos cales son de 2018, naquela anualidade o 19,57% dos abortos practicados na Galiza leváronse a cabo na rede pública e o 80,43% restante en clínicas privadas. Ao tempo, o panorama varía en función das áreas sanitarias galegas, presentando as cifras máis negativas a de Lugo, onde non se ten practicado ningún aborto entre 1991 e 2012, repetíndose a situación en 2014 e 2015. Pola contra, os centros sanitarios da Coruña e Pontevedra veñen notificando a realización de interrupcións voluntarias do embarazo de maneira ininterrompida desde 1990 e as clínicas ourensás do Sergas desde 2002. A lexislación actual permite a libre interrupción do embarazo até as 14 semanas, practicándose o denominado aborto farmacolóxico nas primeiras oito e por aspiración nas seguintes seis. Autorízase o aborto por malformación fetal até as 22 semanas, prolongábeis até as 26, previo ditame do comité de ética do Sergas, non fixándose prazo ningún para a interrupción do embarazo no caso de risco para a vida da muller. Segundo os datos recollidos por Nós Diario, a xestión do proceso muda en función das áreas sanitarias e dos profesionais de cada un dos centros hospitalarios. A excepción do CHUVI A totalidade dos abortos farmacolóxicos na Galiza realízanse dentro da rede pública, dispensándose a medicación precisa nos Centros de Orientación Familiar (COF) dos hospitais de referencia ou nalgún outro COF da área sanitaria. As interrupcións voluntarias do embarazo entre as 8 e 14 semanas practícanse maioritariamente en clínicas privadas concertadas con Sergas. O Complexo Hospitalario Universitario de Vigo (CHUVI) é o único centro sanitario público da Galiza que efectúa este tipo de abortos, ofrecendo cobertura ás mulleres da comarca e ás trasladadas do hospital do Salnés. Os abortos por malformación fetal nas áreas sanitarias da Coruña, Ferrol, Compostela, Ourense e Vigo practícanse en todos os centros comprendidos nas mesmas. Pola súa banda, os hospitais de Lugo, Monforte e A Mariña, incluídos na área sanitaria de Lugo, non os realizan, derivando as demandantes do servizo ao CHUVI. Outro tanto acontece cos hospitais de Pontevedra e O Salnés, na área sanitaria de Pontevedra, onde as mulleres son desprazadas ao CHUVI. A situación é máis complexa naqueles supostos de risco para a vida da nai, practicándose para a área sanitaria de Vigo, Lugo e Pontevedra no CHUVI e variando a alternativa en función da complexidade do caso na Coruña, Ferrol, Compostela e Ourense. A xefa de servizo de Traballo Social da área sanitaria de Ourense, Celsa Perdiz, sinala en declaracións a Nós Diario que “existen peculiaridades diferentes en función das diversas áreas sanitarias”. Perdiz considera necesario para mellorar a prestación do servizo “unha nova lexislación do dereito aborto para resolver os problemas que se xeran entre as mulleres menores de 18 anos coa necesidade da autorización paterna, algo que resulta moi complicado para aquelas persoas que carecen de vencellos cos mesmos e cuxas familias se atopan a moitos quilómetros de distancia ou mesmo noutros países”. A obxección de conciencia Perdiz aposta pola “simplificación dos trámites para poder acceder á interrupción voluntaria do embarazo”. Por último, apunta aos “problemas que se xeran pola falla de regulamentación da obxección de conciencia e as distintas casuísticas que se producen en relación coa mesma”. A médica e activista feminista Lola Ferreiro destaca, en conversa con Nós Diario, que “unha porcentaxe altísima de xinecólogas e xinecólogos e anestesistas declaráronse obxectores, o que obstaculizou seriamente que se puideran realizar as interrupción voluntaria do embarazo nos hospitais públicos. As clínicas autorizadas foron obxecto de auténtico acoso durante os Gobernos da dereita e non poucas profesionais foron imputadas por realizaren intervencións presuntamente fóra dos supostos”. “Unha porcentaxe altísima de xinecólogos e anestesistas declaráronse obxectores”, sinala Lola Ferreiro Ferreiro denuncia que a lexislación “incúmprense de maneira sistemática, ben pola referida obxección de conciencia, non vixiada nin normativizada, ben pola falla de recursos humanos, e sempre pola non implementación da educación afectivo-sexual”. Ao tempo, amósase preocupada polo “desmantelamento dos COF, paulatina pero imparábel”. “A falta dun modelo de intervención e de coordinación entre estes dispositivos e os escasos recursos orzamentarios e de persoal que se atribúen a estas cuestións configuran unha situación de deterioro absolutamente inaceptábel”, advirte ao respecto. Os límites da obxección de conciencia A obxección de conciencia dos profesionais sanitarios é a causa central que explica as dificultades para abortar no sistema público. A Lei 2/2010, de 3 de marzo, de saúde sexual e reprodutiva e da interrupción voluntaria do embarazo recolle no seu articulado que “os profesionais sanitarios implicados directamente na interrupción terán o dereito de exercer obxección de conciencia sen que o acceso e a calidade e función da prestación poidan resultar menoscabados” e que esta é “unha decisión individual do persoal sanitario directamente implicado” que “debe manifestarse anticipadamente e por escrito”. O xurista Xoán Antón Pérez Lema lembra, en declaracións a Nós Diario, que “o dereito á obxección de conciencia é persoalísimo; é dicir, a facultade de obxectar é persoal do facultativo, pero este non se pode practicar en conxunto, por un grupo de médicos ou unha unidade dun hospital”. “Sempre que hai dereitos fundamentais en conflito, como neste caso, o dunha usuaria á que se lle practica o aborto e o dun profesional á obxección da conciencia, correspóndelles ás autoridades sanitarias facer posíbel o exercicio de ambos. A Xunta ten que prover os medios, os equipos de apoio, a mobilidade xeográfica ou a activación de recursos para que o dereito da muller ao aborto sexa efectivo”, conclúe. Lola Ferreiro destaca que “a obxección de conciencia, nunca regulada nin monitorizada con seriedade polos poderes públicos, foi e segue a ser un dos atrancos”. Neste sentido, lembra como a primeira lexislación abortiva do Estado, a aprobada pola Generalitat de Catalunya entre decembro de 1936 e marzo de 1937, estabelecía no seu artigo catro que “todos os médicos da especialidade de toco-xinecoloxía de Catalunya que residan en poboacións nas que existisen un ou máis Hospitais Xerais, Comarcais ou Municipais nos que estea organizado este servizo estarán obrigados a prestalo”.