Rosendo Salvado. O defensor dos sen alma

A recuperación en lingua galega, e ampliación cun epílogo, da crónica O país dos sen alma. Rosendo Salvado en Australia (1846-1899) por parte do seu autor, o profesor Albino Prada, pon de actualidade unha figura pouco difundida e traballada na Galiza alén dos ámbitos académicos. O carácter divulgativo e próximo do texto procede dunha proposta de guión que elaborou este economista para a realización dun documental que nunca se chegou a realizar. Co material biográfico recompilado, saíu do prelo en 2014 a primeira, e única, edición en castelán desta obra, como parte dunha colección dun xornal coruñés. Agora, coa publicación realizada pola Universidade de Vigo, a vida e obra do misioneiro galego estará presente en librarías e tamén en formato ebook. O interese de Albino Prada, doutor en Ciencias Económicas pola USC e profesor de Economía Aplicada na Universidade de Vigo, por Rosendo Salvado tivo, nun principio, algo de fortuíto, como explica a Sermos Galiza. "Por motivos laborais hai xa trinta anos vivín en Tui e intereseime por un tudense do que apenas sabía que trouxera o eucalipto e fora bispo en Australia. Reparei en que, en xeral, iso era o que se dicía de Rosendo Salvado. Púxenme a revisar obras do propio Rosendo onde contaba a súa vida en Australia entre 1850 e 1900 e vin que había moito máis, e moito máis valioso", relata. A historia deste misioneiro galego tamén encaixaba nas súas investigacións como "un dos derradeiros choques entre unha sociedade de mercado como a nosa con sociedades de non mercado", un tema que xa está a preparar para o seu seguinte ensaio. Co achado de Rosendo Salvado e o seu propio tratamento, ben diferente ao doutros autores, descubriu unha figura que "para empezar, era alguén que non foi nin racista nin supremacista nunha época na que a maioría dos europeos o eran. Aínda hoxe moitos seguen a selo". A presenza do misioneiro galego en terras tan afastadas tiña moito que ver co seu "empeño en demostrar que os negros aborixes da Australia podían igualar os brancos en calquera cousa que se empeñasen. Que se non podían xa vivir nas súa terras como durante milleiros de anos, a causa da ocupación gandeira dos colonos ingleses, podían perfectamente levar as súas propias explotacións". Para conseguir o seu obxectivo, nada mellor que pór en práctica a súa proposta e, daquela, pasar á acción. "Demostrou todo isto na súa misión de Nova Nursia, na Australia Occidental, e fíxoo contra as ideas e intereses dominantes da época, tanto das autoridades da colonia inglesa como da cúpula de Propaganda Fide no Vaticano", explica Prada. Unha historia de cine Nun momento como o actual en que unha parte do sector audiovisual español e galego olla cara á Galiza rural con certos estereotipos nos personaxes, Albino Prada reivindica a figura do misioneiro tudense. "Desde o comezo, a vida australiana de Rosendo está á altura de calquera historia semellante polo mundo fóra, que xa terían convertido en película. E con moita menos substancia social", asegura o economista, que engade que material non falta e "o lector do meu libro observará que é unha crónica inzada de imaxes que o seu irmán Santos Salvado deixou documentadas e que os arquivos do Mosteiro de Transmañó e da Catedral de Tui me facilitaron". Para Prada, "noutro país, mesmo dentro do Estado español, a televisión pública tería levantado unha longametraxe partillada co sector audiovisual galego e mesmo co australiano, pero polo de agora Rosendo non tivo moita sorte para deixar de ser así o bispo do eucalipto australiano", polo que afirma con aflición que "é unha mágoa porque non coñezo outro personaxe galego de tanta envergadura social naquela época". Anos despois segue a crer que "dado o poder social que ten hoxe o audiovisual e internet, o relato cinematográfico do seu empeño en Australia nos daría unha proxección internacional privilexiada". Dous anos despois de que saíse á luz a edición castelá do libro de Albino Prada, e coincidindo co bicentenario do nacemento do tudense, o cineasta e diplomático español César Espada estreaba o documental De Rosendo a Rosendo. O filme, que contou co apoio económico dos Gobernos español e australiano, ademais de participación italiana, levou a figura do misioneiro ao terreo musical, salientando a súa faceta de compositor. A peza audiovisual contou coa participación, pola coincidencia no nome, do guitarrista madrileño Rosendo Mercado, líder do grupo de rock Leño, como un dos seus protagonistas principais. Rosendo, o home multidisciplinar O traballo de Albino Prada ten a orixinalidade de tratar un persoeiro como Rosendo Salvado desde unha perspectiva aconfesional, unha característica que o afasta doutras publicacións e textos que afondaron na vida e obra do misioneiro tudense. "O lector non achará aquí a maior parte da crónica do seu afán evanxelizador, un asunto sen dúbida substancial para o propio Rosendo e sobradamente reiterado na súa bibliografía", asegura no preliminar do libro, "mais pareceume que para moitos lectores contemporáneos podería ter tamén interese coñecer os aspectos humanos, culturais e sociais da súa vida en Australia", engade o autor. Centrándose no "home" salienta a personalidade de Rosendo como figura multidisciplinar que, ademais de monxe, era agrónomo, músico, escritor ou antropólogo e moitas cousas máis. "Rosendo era un 'mil homes' pero todas as súas capacidades gravitaban en favor dos aborixes", constata Prada a través do achegamento ao seu percorrido vital en terras australianas e a defensa dos dereitos das persoas que foron as súas primeiras poboadoras. "Decatouse de que se formaba un coro ou unha banda de música de negros, os brancos da colonia terían que dubidar da súa teima supremacista", analiza desde a perspectiva actual Albino Prada, que cre na modernidade dos métodos que empregou Rosendo "na 'onda' de autores moi posteriores de sona internacional que teñen reflexionado sobre as culturas aborixes". Algúns dos exemplos aparecen no libro publicado pola UVigo, como "cando lle encarga a unha muller aborixe que leve o telégrafo na misión, pois tamén provoca que se entenda que as novas tecnoloxías non estaban fóra do alcance dos negros. E cando forma unha equipa de cricket, que gañan partidos aos brancos, sabe que para un inglés iso tiña máis valor que saber filosofía". Rosendo, os eucaliptos e a Igrexa-Colonia O rescate da historia de Rosendo Salvado é a restitución do valor dun persoeiro que na Galiza é máis coñecido por ser, con algunhas dúbidas, o responsábel da chegada das primeiras sementes de eucaliptos á Galiza. Ademais, na maior parte de traballos anteriores o peso relixioso da súa experiencia misioneira afogou outros relatos. "A miña opinión particular é que está 'secuestrado' polo relato confesional da Igrexa Católica. Algo normal tratándose dun bispo e dun frade", reflexiona Prada, "mais débese saber que Rosendo nunca exerceu de bispo porque considerou que era unha maneira de afastalo da súa misión", apunta. Na falta de difusión da obra do tudense estaría a cara oculta dun Rosendo "que tivo moitos enfrontamentos coas xerarquías que non partillaban a súa maneira de levar a misión. Todo isto está ben documentado e, daquela, convérteo nun persoeiro problemático dentro da Igrexa". Na época de Rosendo, lembra este economista, a Igrexa "formaba parte das institucións que compartían a defensa do espolio das terras aos aborixes (terra nullius). Rosendo non partillaba ese principio". Pola contra, o misioneiro galego "entendeu que tiña que acoller como 'refuxiados' na súa Misión os aborixes aos que lles foran expropiadas as súas terras e xeito de vida por parte dos colonos brancos que as ocuparon". A actualidade do conflito A historia, en opinión de Albino Prada, repítese na actualidade con outros protagonistas, unha situación que pon en evidencia a importancia de coñecer experiencias como a do tudense. "Non vexo eu a Rosendo necesitado de estudos moi eruditos como cousa do pasado. Por iso o meu libro quere divulgar os feitos substantivos desde unha perspectiva actual e non confesional. Creo que se demostra que a axenda social de Rosendo segue, desafortunadamente, viva na actualidade", asegura a Sermos Galiza. Falando de actualidade lembra que "hoxe temos refuxiados climáticos do Sur global derivados do consumismo e das emisións dos países ricos do último século. Os mesmos poderes seguen a non asumir esa responsabilidade e, por esa razón, acoller os que escapan dos efectos sociais do colapso climático (por caso na Africa subsahariana) sería facer unha lectura actual do empeño de Rosendo Salvado". Mais Prada pon outros exemplos alén dos "refuxiados climáticos" que teñen moito en común coa axenda actual do que fixera Rosendo en Australia. "O caso dos pobos non contactados da Amazonía segue a interpelar os Gobernos. No caso do Brasil tíñanse dado pasos na boa dirección que estiveron sendo cuestionados os últimos anos. E sempre a razón é a mesma: a cobiza", sentencia. Na recuperación da memoria histórica do pobo australiano tamén tivo algo que ver o traballo realizado por Rosendo Salvado e o seu proxecto de Nova Nursia. Non foi até o ano 2008 que o Goberno de Australia pediu publicamente unha desculpa formal aos seus pobos indíxenas pola expulsión forzosa de nenos indíxenas australianos (a miúdo denominados Xeracións Roubadas) das súas familias por parte de organismos gobernamentais australianos. A desculpa, entregada polo primeiro ministro Kevin Rudd, considerouse o primeiro paso para a restitución do seu propio pasado desde unha óptica diferente á colonial. "Pedir perdón por un xenocidio a todos os xenocidas lles custa facelo. Se, por riba, un medrou sobre a base de apropiarse das terras dos pobos empurrados á extinción a cousa complícase moito máis aínda. Se os 'outros' son doutra raza (negros) e dunha cultura anterior á agricultura, para moita xente faise moi difícil asumir un trato igualitario", conclúe.