Avisos para conservar a vida. Cambio climático e biodiversidade

Co cambio climático sucede algo semellante que o relatado arriba: por falta de avisos non é. Escóitase falar a diario deste fenómeno pero minimízanse os indicios. Cada ano supérase a temperatura do anterior e os episodios climáticos extremos van en aumento e danse con maior virulencia. Os efectos multiplícanse. Os sociais tradúcense en mortes por altas temperaturas ou persoas desprazadas por secas ou fortes enchentes. En canto aos económicos, multiplícanse os gastos provocados polos fenómenos extremos, ben sexa nas colleitas de alimentos ou na reconstrución de infraestruturas. Porén, que sucede co medio? Que lle espera á xa maltratada biodiversidade galega? Cando se fala das consecuencias medioambientais adoitan destacarse aquelas que inciden directamente sobre a economía e a sociedade, e moito menos sobre a diversidade natural. Aínda que á fin, e curiosamente, tamén estas acabarán repercutindo sobre nós. En numerosos estudos sinálase o cambio climático como unha das cinco principais presións que levan á perda da biodiversidade, xunto a outras problemáticas ambientais como a desaparición de hábitats, a sobreexplotación, a contaminación ou a introdución de especies exóticas invasoras. Ameazas estas que se magnifican aínda máis cos efectos do cambio climático como, por exemplo, sucede coas especies invasoras que ven favorecida a súa expansión coa subida das temperaturas. O Ministerio de Transición Ecolóxica, apunta ao cambio climático como un factor con múltiples efectos sobre a diversidade biolóxica que aumentará os problemas de conservación. Sinala a necesidade de tomar medidas e levar a cabo accións encamiñadas a conservar e a empregar de maneira máis sostible a biodiversidade atendendo a adaptación ao cambio climático. Tamén a Unión Europea (UE) recomenda poñer en marcha instrumentos que poidan paliar os efectos do cambio climático sobre a biodiversidade. Nomeadamente fai mención a medidas activas de conservación dos ecosistemas e a súa resiliencia, especialmente aqueles dirixidos a promover a conectividade e permeabilidade dos espazos naturais, dando prioridade aos espazos naturais protexidos. Terra diversa Pero de que falamos cando nos referimos á biodiversidade? A diversidade biolóxica fai referencia á variedade de especies pero tamén dos ecosistemas que "as acollen" e por suposto á diversidade xenética. Por tanto, e poñendo por caso o noso país, non debería deixar de preocuparnos que unha especie da fauna ou flora que perdamos no territorio galego exista noutros lugares do territorio peninsular. Xa que alén de perdermos patrimonio natural pode implicar tamén menos diversidade xenética. Non hai espazo para o negacionismo. Os sucesivos Informes de Avaliación do Grupo Intergobernamental sobre Cambio Climático da ONU (IPCC) son rotundos e non xeran ningunha dúbida. O cambio climático é unha realidade e a súa causa é atribuíble "ao aumento das concentración de gases de efecto invernadoiro antropóxeno". Os informes evidencian igualmente a inequívoca relación entre a acción humana e os cambios xerados nas tres últimas décadas nos sistemas físicos e biolóxicos, e como as afeccións continuarán no futuro. Os niveis na perda de biodiversidade están a ser os máis elevados dos últimos 65 millóns de anos. Atendendo logo á definición de biodiversidade deberíanse coidar os ecosistemas nos que as mudanzas climáticas están causando verdadeiros estragos e desequilibrios. O 19% dos hábitats e o 12% das especies de interese en Europa están potencialmente ameazadas polo cambio climático. De non tomar medidas urxentes, unha de cada seis especies extinguirase por causa do cambio climático nos vindeiros anos. Ante esta situación, no ano 2008, o MMA botou a andar o Primer Programa de Trabajo del Plan Nacional de Adaptación al Cambio Climático co obxectivo de realizar unha primeira avaliación dos efectos potenciais e a vulnerabilidade ao cambio climático da biodiversidade en España. Na páxina web da citada entidade pódense ver as fichas dedicadas á flora e fauna con mapas de distribución ante diferentes escenarios climáticos. Así mesmo, preséntanse medidas a tomar para paliar as consecuencias que o cambio climático poida ter sobre cada unha das especies. Efectos na Galiza No portal de cambio climático da Consellería de Medio Ambiente da Xunta de Galicia, pódese ver, entre outros datos, a análise das emisións de gases de efecto invernadoiro por sectores de actividade. Calquera pode reparar, como, sen lugar a dúbidas, o sector da enerxía é o principal emisor, destacando moi por enriba de calquera outro. Na Galiza este sector é moi superior a media estatal, cunhas emisións de 80,6 % fronte ao 75,6 %. Pola súa banda, o Atlas del Cambio Climático, emisiones y evidencias por Comunidades Autónomas, elaborado polo Observatorio de la Sostenibilidad, alerta que o incremento das emisións e das temperaturas provocadas serán de 2 e 2,5 graos na primavera e verán respectivamente. Estes datos, como no conto do inicio, reflíctense no adianto da floración das árbores de unha a cinco semanas e no retraso na caída da folla de até dez semanas nalgunha especie como os castiñeiros. Será por avisos. Na Galiza as secas son xa recorrentes e o cambio climático provocará situacións de estrés hídrico (afectando a especies arbóreas como castiñeiros ou salgueiros) e incrementando os incendios. Respecto ao aumento da temperatura do mar, non son poucas as especies tropicais que cada pouco aparecen na costa galega, que poden afectar ao ecosistema mariño. Por outra parte, a subida do nivel do mar supón para especies costeiras que xa están pasando por unha situación difícil o golpe definitivo. A biodiversidade da Galiza ameazada A interesante tese Influencia de los cambios ambientales en las poblaciones de aves de Galicia, de José Salaverri Leiras, aborda o impacto que o cambio climático pode ter na distribución da avifauna do noso país, algo que tamén se pode dar debido aos cambios de usos no noso territorio. O autor apunta que as mudanzas na composición da avifauna galega pode terse acelerado dende 1988. Sinálase que o cambio climático terá un forte impacto sobre a biodiversidade e os ecosistemas da Galiza que haberá que seguir investigando. O cambio climático está a producir, asemade, mudanzas nos hábitos e comportamentos das aves pero tamén na súa morfoloxía debido ao aumento das temperaturas. Por exemplo, dende a década dos 70, as andoriñas teñen adiantado a chegada á Galiza en dúas semanas e cada vez atrasan máis a partida mesmo quedando xa algúns exemplares a pasar o inverno. Os efectos son obvios para multitude de persoas que se dedican ao estudo e seguimento das aves. Os censos levados a cabo por profesionais e persoas que empregan parte do seu tempo a paxarear veñen observando como multitude de especies que eran frecuentes hai uns anos son hoxe case unha excepción. As elevadas temperaturas invernais en moitas zonas de Europa leva a que os anátidos, por exemplo, xa non acudan ao noso país no número de hai dúas ou tres décadas. O mesmo sucede con especies comúns como pode ser o paporroibo, cuxo número de exemplares invernantes ten descendido considerablemente. Alén dos cambios na distribución das aves, diferentes estudos relacionan o menor tamaño das paseriformes co aumento das temperaturas. Este suceso pode deberse directamente ao estrés hídrico ou a que o aumento das temperaturas complica a procura de alimento. Conservar (Nós) En definitiva, os avisos sucédense a diario, agora cómpre actuar. Deberiamos lembrar que preservar os ecosistemas terrestres e mariños repercutirá na absorción de carbono e polo tanto no "noso beneficio", polo que a conservación da biodiversidade será a maior maneira de conservarNós.