Antolín Faraldo e a chegada das ideas socialistas a Galiza

Na década de 1840 a difusión das novas ideas tivo un espazo privilexiado nos debates da “Academia Literaria y Artística de Santiago” e na florecente prensa compostelá da década, con publicacións como La Situación de Galicia, El Recreo Compostelano, El Idólatra de Galicia e a Revista de Galicia, entre outros. Foi nese ambiente onde agromou un fato de mozos (encabezado por Antolín Faraldo, José Rúa-Figueroa e Antonio Romero Ortiz), que foi máis alá nas súas propostas, incorporando aos debates ideas socialistas e relacionadas coa igualdade da muller, propias dos chamados utópicos. De entre aqueles mozos destacaba xa polo seu atrevemento e orixinalidade a figura de Antolín Faraldo, que con tan só 19 anos, participaba en 1842 nas actividades da Academia Literaria onde tiña presentado unha composición baixo o título “Carlos Fourier y sus falansterios”; naquela altura, nun dos seus primeiros artigos en El Recreo Compostelano Faraldo reivindicaba a figura de Frei Benito Jerónimo Feijoo como filósofo galego, librepensador, próximo das ideas socialistas e defensor da causa da muller (1). Esta nova xeración universitaria, estaba vinculada á tradición liberal que noutrora tiñan encarnado o enxeñeiro de minas Casiano de Prado, o economista Ramón de La Sagra ou o publicista proto-galeguista Antonio Rúa-Figueroa (pai de José), e que na altura representaban o liberal-progresista Pío Rodríguez Terrazo e o catedrático de latín e factotum da primeira folga estudantil que se coñece (1843), Joaquín Amigo. Do mesmo xeito que estas primeiras fornadas de estudantes disidentes tiñan topado coa circia vixilancia de Rafael de Vélez, tamén lle ocorreu o mesmo a Antolín Faraldo, que foi chamado polo arcebispo a retractarse dun artigo en que tiña interpretado o suicidio dun amigo como produto dunha sociedade inxusta, o que lle valera as acusacións de manter "ideas disolventes" e defender o suicidio; a contestación de Faraldo foi o de ofrecer a Velez a posibilidade dunha discusión pública sobre o asunto (2). A forza do pensamento de Antolín Faraldo expresouse coa publicación en El Recreo Compostelano do artigo “Nuestras convicciones literarias” en decembro de 1842, onde chamaba á xuventude a rexeitar a tradición e proclamaba o valor da liberdade na creación literaria, citando expresamente entre os seus defensores a Saint Simon, Owen e Fourier (3). Nesa mesma altura colaboraba tamén no xornal compostelán o literato catalán Víctor Balaguer, e iso facilitou posteriormente que Faraldo continuase a exposición do seu pensamento coa publicación en 1844 de “Una opinión literaria y filosófica” na revista El Genio que Balaguer dirixía en Barcelona (4). Existe unha liña de coherencia no pensamento de Faraldo, cuxos artículos en El Recreo Compostelano e El Genio teñen continuidade coa aparición o 3 de febreiro de 1845 de El Porvenir: revista de la juventud gallega, baixo a dirección do propio Faraldo e coa colaboración de Rúa e Romero. No seu número inicial, salientaba o artigo “Nuestra bandera literaria”, no que aludindo á previa publicación de “Nuestras convicciones” tres anos antes, Antolín reivindicaba a liberdade sen trabas no eido da literatura, rebatendo as acusacións que se lle tiñan feito de fomentar a disolución e a anarquía (5). O lema que presidía o artigo proclamaba “¡Abajo las reglas, los maestros y las escuelas!” e no texto sinalábase expresamente que a emancipación das formas era a idea literaria que defendían e o eclecticismo a crenza filosófica sobre o que sustentaban esta postura. Acaso sería moi aventurado estabelecer a engaiolante hipótese dun vínculo libertario, no tocante á creación literaria, entre Faraldo, a Rosalía que rexeita en Lieders (1858) calquera límite ás regras da arte, e o iconoclasta Manoel Antonio de Máis Alá (1922)? A aparición de El Porvenir e o artigo de Faraldo estimularon a intervención desde Málaga e Madrid do coruñés Ramón de La Sagra, que nunha carta á revista expresaba a súa conformidade coas ideas expresadas polos mozos composteláns (6). A relación de Ramón de la Sagra coa mocidade compostelá non era nova, pois ademais da compartida disidencia co pai de José Rúa-Figueroa nos anos estudantís, houbo tamén algún contacto, primeiro a través da Revista de Galicia, editada en Compostela por Miguel Rúa Almeida, e despois mediante a Revista de Intereses Morales y Materiales que La Sagra publicaba en Madrid. Malia que Ramón de la Sagra non parecía acreditar nas inquedanzas pola identidade política da Galiza expresada polos composteláns, si que existía certa conexión entre a postura do grupo de Faraldo e a oposición manifestada no Parlamento por Ramón de La Sagra (daquela deputado) fronte á centralizadora lei de concellos de 1840. Todo parece indicar que La Sagra exerceu unha forte influencia nos redactores de El Porvenir, que o recoñecían como “apóstol de las doctrinas socialistas” (7), mais resulta complicado determinar con certeza se dalgún modo orientaba a publicación. Que as relacións entre eles eran estreitas ficaba claro pola nova publicada no xornal madrileño El Eco del Comercio informando que os promotores de El Porvenir estaban a artellar unha “Escuela Socialista”, baseada nas doutrinas de La Sagra respecto da instrución, a beneficencia e a caridade públicas (8). E anos andados, José Rúa-Figueroa e Antonio Romero Ortiz viñan a recoñecer a influencia do coruñés cando afirmaban na necrolóxica de Faraldo, que “en 1846 daba á luz en compañía de don Ramón de La Sagra y de los que firman estas lineas, El Porvenir de Galicia” (9). En sucesivos números El Porvenir reafirmouse nas ideas expresadas por Faraldo e na defensa da “anarquía literaria”. Pola súa banda, Ramón de la Sagra publicaba no suplemento ao número 8 de El Porvenir o texto “La Caldera de Vapor” no que facía un símil entre a forza expansiva das ideas liberais e a compresión representada polas ideas absolutistas, cuxa confrontación levaría á destrución do antigo edificio social (10). Os textos de El Porvenir e as cartas de La Sagra colocaban en primeira liña do debate político o termo “anarquía”, aínda que de maneira distinta á contemplada por Proudhon na súa obra Qu’est-ce que la propriété? (1840-42). Mentres o filósofo francés falaba da anarquía como forma de goberno e se declaraba partidario dela, Faraldo identificaba a anarquía coa expresión da liberdade individual e Ramón de La Sagra a relacionaba co libre exame e a consideraba como un resultado da evolución inexorábel dos tempos sometidos ao dereito das maiorías, mais non sempre a xulgaba dun punto de vista positivo. Mesmo, de xeito episódico, Faraldo e os seus compañeiros foron máis alá que o seu mestre, pois publicaron unha carta en El Eco del Comercio onde proclamaban “la anarquía como elemento de orden y la ilimitada libertad como base de un nuevo socialismo” (11). En todo caso, resulta arriscado defender a consideración de El Porvenir como a primeira publicación periódica anarquista do mundo (como se ten afirmado), pois se ben estes mozos composteláns defenderon a súa particular doutrina da “anarquía literaria” (próxima tanto do anarquismo, como do liberalismo máis puro), tamén é verdade que as súas ideas non encaixan dabondo no tronco ideolóxico do anarquismo contemporáneo, inaugurado naquela época por Pierre Joseph Proudhon. A comprensíbel prudencia dos editores de El Porvenir e de Ramón de La Sagra á hora de expoñer calquera referente socialista (quer dos chamados utópicos, quer de Proudhon) nun intre moi inestábel na política española, impídenos agora ser concluíntes canto ao coñecemento e o influxo das ideas de Proudhon que puideran ter Faraldo e os editores de El Porvenir. Se existiu aquela influencia probabelmente sería indirecta, a través de Ramón de La Sagra e, xa que logo, sen relación algunha coas teorías federalistas que Proudhon só desenvolveu na década de 1860 na súa obra Du Principe Fédératif. Logo de meses en que El Porvenir foi centro de polémicas entre publicacións progresistas e conservadoras, a revista rematou por ser suprimida en setembro de 1845 polo brigadier José Martínez, xefe político da provincia da Coruña, provocando numerosas protestas da prensa liberal e a edición dun manifesto por parte de Faraldo, Rúa e Romero; neste texto, que só puido saír nalgunha prensa afín, os redactores de El Porvenir negábanse a se someter á censura e lembraban o impacto dos traballos que tiña publicado, até o punto de que as doutrinas que defendía foran chamadas as da Nova Escola de Santiago, e recollidas pola súa importancia en xornais de países avanzados como Alemaña; Ramón de la Sagra pola súa banda, insistía desde París na admiración que a revista causaba entre persoas do seu entorno e louvaba o traballo de El Porvenir: “... hacen bien en predicar la anarquía, y lo que es más, tienen un derecho a predicarla pues en ello desempeñan la misión impuesta a la humanidad por el libre examen” (12). Pouco despois, o propio Faraldo tivo que abandonar temporalmente Compostela baixo a ameaza do brigadier Martínez de prendelo no Castelo de San Antón, se continuaba a defender na prensa a anarquía literaria (13). Ao cabo, as propostas do grupo de Faraldo e o seu Manifesto provincialista, estiveron na orixe do pronunciamento armado liberal-progresista de Solís (1846) contra o autoritarismo de Narváez e a anulación de Galiza como marco referencial político e cultural propio. Por tres semanas a “Junta Suprema del Gobierno de Galicia” controlou a Galiza costeira, pondo de manifesto a necesidade de institucións propias e a situación dependente respecto do Estado español; incorporouse, ademais, o anticolonialismo ao discurso provincialista14. Desde o periódico La Revolución, voceiro da “Junta” (xornal que Tettamancy consideraba a continuación natural de El Porvenir), Antolin Faraldo exerceu como un dos ideólogos do levantamento, mais a derrota da revolta e o fusilamento dos Mártires de Carral levaron ao exilio portugués (no, daquela, inhóspito illó de Peniche) a Faraldo e aos provincialistas máis destacados. Nin o exilio forzoso, nin o falecemento prematuro de Antolín Faraldo (1853) e José Rúa Figueroa (1855), nin a evolución máis institucional de Antonio Romero Ortiz, minguaron o ascendente do grupo de El Porvenir sobre as novas xeracións. O tronco ideolóxico representado por Faraldo tivera continuidade na actividade de Ramón de la Sagra a carón do poeta polaco Adam Mickiewicz no xornal La Tribune des Peuples, defendendo o que despois foi denominado socialismo das periferias, que tivo entre os seus más destacados paladíns ao padronés Eduardo Ruiz Pons e ao compostelán Leonardo Sánchez Deus. E a pegada dos mozos de El Porvenir parece tamén moi presente no aquel democrático do Banquete de Conxo (1856) e no xorne progresista dalgúns homes e mulleres protagonistas do Rexurdimento, próximos nesa altura ás ideas do republicanismo federal. --- (1) El Recreo Compostelano. Santiago, 11-02-1842. (2) El Eco del Comercio. Madrid, 03-11-1844. (3) El Recreo Compostelano. Santiago, 11-12-1842. (4) El Genio. Barcelona, 27-10-1844. (5) El Porvenir. Santiago, 03-02-1845. (6) El Porvenir. Santiago, 23-02-1845. (7) El Porvenir. Santiago, 20-03-1845. (8) El Eco del Comercio. Madrid, 11-05-1845 (9 La Nación. Madrid, 03-07-1853. (10) El Porvenir. Santiago, 23-04-1845. (11) El Eco del Comercio. Madrid, 10-04-1845. (12) El Clamor Público. Madrid, 19-10-1845. (13) El Eco del Comercio, Madrid, 08-11-1845. (14) La Revolución. Santiago, 17-04-46.