José Darriba Puente, o fillo da Licha

11 de maio de 1937.Axiña amencerá. Once homes comparten a mesma cela no Cárcere Provincial de Lugo. Todos foran acusados de rebelión militar pola súa actuación na defensa da República entre os días 18 e 22 de xullo de 1936 en San Clodio de Ribas de Sil (Lugo): Nemesio Prieto Ferreiro, Manuel Álvarez Martínez, Enrique Martínez Franco, Bienvenido Bao Fernández, Albino Núñez Rodríguez, Manuel Díaz López “Mataovellas”, Bautista Martínez Fernández, Toribio Rodríguez Torres, Rogelio Padín París, Dionisio García Fraga e José Darriba Puente. José María Darriba Puente nacera en San Clodio o 13 de xullo de 1917 e era fillo natural de Alicia Puente Fernández, ‘A Licha’. Pero o seu pai tiña nome e apelidos: José Darriba Suárez e realizaba en 1917 o servizo militar en Madrid. En 1920 casou con Alicia e recoñeceu o seu fillo. En 1922, Darriba Suárez será destinado a León. O pequeno José recibirá unha educación relixiosa nos Maristas. O seu pai vai ascendendo na xerarquía militar e chega a sarxento. A vida sorríalle á familia até a proclamación da Segunda República o 14 de abril de 1931. No seu desexo de transformar e fidelizar o estamento castrense, o Goberno Provisional aproba uns decretos entre abril e setembro (refundidos na “Lei Azaña”). Darriba Suárez, monárquico e tradicionalista, solicita o seu pase á “situación de retirado”. Concedido en decembro de 1931 a familia volve a San Clodio. José Darriba foi fusilado a canda 11 veciños de Ribas de Sil o 11 de maio de 1937 José Darriba Puente ten 14 anos. Remata os seus estudos e traballa como caldeireiro para Pío López Ojea, industrial da localidade. Participa de forma activa na vida cultural do pobo como membro do grupo de teatro da Sociedad Cultural y Recreativa Artesana. A loita dun socialista No eido político, José Darriba Puente non herdara a ideoloxía do seu pai. A súa conciencia de clase lévao a afiliarse á UXT e á Agrupación Socialista Obrera de Oficios Varios “Fraternidad y Trabajo”, presidida por Marcelino Fernández Prada, quen se converterá no primeiro alcalde socialista de San Clodio en maio de 1931. Sen dúbida, a chegada de Marcelino, a súa influencia, afastou aínda máis os dous Darriba. A persoa na que se está convertendo o mozo Darriba contraviña os desexos do seu pai. Os camiños de ambos separaríanse en xullo de 1936 para sempre: mentres o sarxento retirado se presentaba o 20 de xullo na Comandancia Militar de Monforte para reincorporarse ao servizo da sublevación, o mozo Darriba aliñábase co seu alcalde para defender a democracia. San Clodio de Ribas de Sil foi un dos lugares que opuxeron maior resistencia. O alcalde axiña organizou a defensa da legalidade republicana. Aguantan durante catro días, até que o 22 de xullo falanxistas, Garda Civil e Carabineiros de Quiroga e mais efectivos da Garda Civil de Lugo, todos baixo o mando do capitán López de Haro e Rey, entran no pobo dobregando a resistencia coa súa superioridade de armamento. José Ferreiro Rodríguez, sarxento da Garda Civil de Quiroga, abrirá en setembro un atestado por denuncias de veciños que reclamaban uns pagos pendentes. Un dos nomes que se citan é o de José Darriba Puente. Seis son os dedos acusadores que sinalan Darriba, catro os delitos que se lle imputan: portador de armas, encargado de fornecer de municións os compañeiros na ponte de ferro, cortar os fíos do teléfono público e, motivo da denuncia, presentarse na farmacia cuns vales para comprar produtos susceptíbeis de converterse en explosivos. O sarxento Ferreiro cre que Darriba Puente formou parte do grupo dos cooperantes coa República e ordena o seu encarceramento. José Darriba Puente ingresa no cárcere de Monforte o 22 de novembro de 1936 procesado na causa 1.312. Dous meses despois, é reclamado polo xuíz Mariano Pérez Hickman e Hickman, a quen se lle encomendara a instrución do sumario 636/36, ao que se lle engade, entre outras, a causa 1.312. Prisión e morte de Darriba O 21 de xaneiro de 1937, José Darriba Puente e outros 21 presos son trasladados ao Cárcere Provincial de Lugo. En marzo, Hickman envía o sumario ao auditor de Guerra, Eugenio Pereiro Courtier, quen atopa probas suficientes para xulgar a Darriba. A causa 636/36 suma un total de trinta e tres procesados. O 11 de abril, os acusados escoitan formalmente os cargos que se lles imputan e solicitan a comparecencia de testemuñas. Darriba requirirá a presenza de Armando López Vila, xefe da Falanxe local; Leopoldo Rodríguez, administrador da casa Batanero, e o cura José Gómez. López Vila e Leopoldo Rodríguez non falarán en favor de Darriba; o párroco, non comparecerá. O 12 de abril ten lugar o consello de guerra na Deputación Provincial de Lugo, actuando como fiscal José López Ardá. Dos 33 acusados, Ardá solicita a pena de morte para 10 deles. O ditame do Consello non se fai esperar. Só un procesado obtén a absolución; 19 son condenados a reclusión con penas que oscilan entre a cadea perpetua e os 12 anos e 1 día; para outros 12, aplícase a pena máxima. Pasadas as 12 da noite do 11 de maio de 1937, os once presos son levados perante o xuíz Salgado. Xa quedan “en capilla”. Minutos antes das seis da mañá véñenos buscar. Son levados fronte ás tapias do cuartel da Garda Civil. En apenas uns segundos todo termina para Darriba e os seus compañeiros. Son enterrados no cemiterio de Magoi. Fila primeira, tumba dezaseis para José Darriba Puente. Un camposanto demasiado afastado para que unha nai poida levar flores ao seu fillo. E despois, silencio. Unha omertá de máis de oitenta anos.