A Semana da Filosofía de Pontevedra deita a mirada sobre o Tempo

Quizais non existe nada máis enigmático que o tempo. A filosofía entrou no debate sobre a súa natureza desde o principio do pensamento, sen que até o de agora teñamos definicións satisfactorias de que cousa é a que rexe a perentoriedade das nosas existencias. Platón pensaba que o tempo é unha imitación da eternidade inmóbil do mundo das ideas. Aristóteles afirmaba que o tempo non é movemento, pero que non hai tempo sen movemento. Para San Agustín, o tempo ten a súa orixe na alma humana, pois presente, pasado e futuro identifícanse con memoria, atención e espera. Newton fai referencia a un tempo absoluto que flúe sen relación a nada externo (a duración) e un tempo relativo, unha medida sensíbel e externa da duración, feita a través do movemento... O tema do tempo deu lugar ás especulacións máis abstractas pero tamén aos problemas máis concretos: unha noticia recente alerta de que o cambio climático provocou unha ralentización da rotación terrestre e iso complica a medición do Tempo Universal Coordinado, do que dependen cousas como os mercados financeiros ou a Internet. A Semana Galega da Filosofía, en Pontevedra, preséntase de novo como unha das citas culturais máis relevantes do circuíto intelectual galego e, neste 2024, no que chega á súa 40ª edición, escolle o tempo como temática principal. "É unha preocupación que xa procede dos tempos de Platón e Aristóteles, que preocupa ao ser humano e sobre o que levamos milleiros de anos reflexionando. É unha intuición ou é un concepto o tempo? É unha cuestión filosófica pura e grande, mais queremos abrila a cuestións diversas", explica a Nós Diario Alexandre Cendón, presidente da Aula Castelao, organizadora da Semana Galega da Filosofía. A Semana da Filosofía quece motores para a súa XL edición Tempo e política A conferencia de apertura correrá a cargo da filósofa catalá Fina Birulés, unha das máximas especialistas na obra e pensamento de Hannah Arendt, quen á súa vez sinalou que a través do tempo transita a Historia, que á súa vez conta as relacións entre os seres humanos e os acontecementos; así, tanto a problemática do tempo, como a mesma Historia, transfórmanse en elementos políticos. Harendt preguntábase como debe elaborarse o xuízo moral que precede á acción integradora na esfera pública de toda a cidadanía. Birulés mostra que o modo de pensar de Hannah Arendt se concentra máis no proceso de construír que en dar cunha construción acabada. Tempo, traballo e nación Unha vez situada a cuestión do tempo nas coordenadas da Historia e da política, o programa da 40ª Semana Galega da Filosofía abordará diferentes cuestións relacionadas con este binomio. No aspecto internacional, destaca a presenza do filósofo italiano Franco Bifo Berardi -graduado en estética e formado con Félix Guattari, profesor de Historia Social dos Medios de Comunicación na Academia de Belas Artes de Brera (Milán)- que reflexionará sobre o traballo e o tempo (“Tempo, morte, abstracción” 4 de abril, 20 horas), de como o primeiro modula as nosas vidas dentro do capitalismo e a sociedade tecnocientífica contemporánea que habitamos. Berardi foi un destacado activista da denominada autonomía operaria italiana na década de 1970 e, desde aquela, desenvolveu un prolífico traballo crítico no que estudou as transformacións do traballo e da sociedade producidas pola globalización. Tamén neste sentido cabe destacar a intervención de Francisco Conde Soto, da Universidade de Santiago, que analizará a temporalidade en Walter Benjamin e no capitalismo hipermoderno (5 de abril, ás 10.30 horas). "El afirma que a temporalidade non ten futuro no capitalismo contemporáneo, caracterizado por un presentismo que elimina calquera posibilidade de planificar un porvir", comenta Cendón. Mais a Semana da Filosofía tamén se interna en cuestións que afectan á constitución da nación a través do tempo. Así, o historiador Anselmo López Carreira -talvez o maior especialista na conformación e desenvolvemento do Reino Medieval da Galiza- disertará sobre a configuración da nación como suxeito histórico en "Tempo, Historia e Nación" (2 de abril, 17 horas). E o profesor Carlos Callón fará o propio sobre "O galego e o tempo do inconsciente" (5 de abril, 17 horas). "Trátase de analizar a cuestión da represión lingüística como trauma nacional", explica Callón a este diario, "poñéndoa en relación co concepto freudiano da repetición, que intenta darlle un fundamento ao impulso dos seres humanos a repetir actos, pensamentos, soños, xogos, escenas o situacións desagradábeis ou mesmo dolorosas". O escritor Manuel Cabada, pola súa parte, falará sobre o porvir da Galiza como unha entidade con identidade propia (1 de abril, ás 17 horas). Anselmo López Carreira: a memoria recobrada O ser e o tempo O programa abrangue outros campos do pensamento como o feminismo: a filósofa Alicia H. Puleo pronunciará a conferencia "Filosofía e ecofeminismo en tempos de hybris" (2 de abril, 20 horas), mentres que a profesora Ana de Miguel Álvarez fará o propio sobre "Tempo das mulleres, tempo de feminismo… Acaso nin sequera o tempo ten sido o mesmo para mulleres e homes?" (3 de abril, 10.30 horas). A socióloga Cristina García Sainz, pola súa parte, combinará traballo e muller no seu relatorio "Os tempos sociais do traballo con perspectiva de xénero" (3 de abril, 20 horas). Creación e ciencia tamén estarán presentes nas intervencións da poeta Yolanda Castaño, “Unha arte temporal extraída dunha mina temporal” (3 de abril, 17 horas), e do neurocientífico Xurxo Mariño, que indagará na natureza subxectiva do tempo en “Mente e tempo. Reflexións sobre a percepción e a construción do tempo” (1 de abril, 20 horas). A semana rematará cun relatorio dedicado a un dos filósofos que con maior profundidade dedicou o seu pensamento á cuestión do tempo, Martin Heidegger. O catedrático Arturo Leyte falará sobre "O espírito e o tempo", que recupera a tese central da obra de Heidegger Ser e tempo: "0 ser compréndese sempre a partir do horizonte do tempo". Se cadra, trátase de rehabilitar a cuestión central da filosofía dende os seus inicios, que, para Heidegger, caeu no esquecemento: "Que significa ser?". “Nunca se pode identificar unha nación cun sentimento”