Castro de Fazouro - Foz

Obxecto de dúas intervencións arqueolóxicas, adoecen estas, non obstante, dunha antigüidade salientábel, posto que ambas as dúas datan dos anos 60 do século XX. A primeira intervención na primavera do ano 1963 foi dirixida por José Juan Suárez Acevedo e José González de Sela y Torres nunha breve campaña de tan só catro días no extremo norte do promontorio no cal se exhuman dúas estruturas (número 1 e número 6) e parte doutras tres (as número 7, 8 e 9). O bo estado de conservación dos restos e as altas expectativas desa campaña leva a que no ano 1965 se execute baixo a dirección de Manuel Fernández Rodríguez e Carlos Alonso del Real unha ampliación da escavación cara ao sur, que permite descubrir as restantes estruturas. Até os anos 80 non se volverá intervir no castro mediante varias campañas nos anos 1988, 1989 e 1992, nas cales, ante o estado de total abandono do escavado, Fernando Carrera Ramírez e Víctor Barbi Alonso levan a cabo unha actuación de limpeza e consolidación que se complementa con intervencións arqueolóxicas puntuais nas estruturas nas que non se esgotou a estratigrafía (número 4 e 7). No século XXI, por mor da alteración producida pola acción mariña, proseguen as actuacións de consolidación e acondicionamento: en 2006 baixo a dirección de Gonzalo Buceta Bruneti e Francisco Hervés Raigoso e en 2017, unha vez máis, por Gonzalo Buceta Bruneti e Eduardo Breogán Nieto Muñiz. O castro segue un esquema similar ao de gran parte dos xacementos de promontorio da rasa costeira, isto é, recinto habitacional e produtivo situado nun ámbito peninsular do que se aproveitan as excelentes condicións de defensa natural achegada polos abruptos cantís situados, neste caso, nas orientacións norte, leste e oeste, que se complementan cunhas defensas artificiais concentradas no ámbito do istmo. Temos pois un esquema ben definido pero non fechado, posto que non rexeitamos a posibilidade de que existan estruturas exteriores que puidesen estar vinculadas ao xacemento, sendo boa mostra a aparición recente de restos cerámicos e posíbeis estruturas a avaliar a uns 290 metros lineais ao sueste, na praia da Oriceira (O Porto). Os arqueólogos fan mención á aparición de muíños de man circulares de granito, pedras de afiar, pesos de redes, un fendedor e laxas de xisto con perforación interna As defensas artificiais compóñense polo menos de dúas liñas defensivas en moi mal estado (posibelmente dous parapetos de terra e pedra) e un foso escavado na rocha con perfil en U, colmatado parcialmente e ben visíbel na orientación sueste (nesta zona obsérvanse en varios puntos restos construtivos que deberon actuar como elemento de contención). A lonxitude total aproximada desta estrutura defensiva é duns 80 m, cunha anchura media duns 8,50 m e unha fondura estimada duns 8 m. En canto á zona peninsular, moi castigada pola erosión mariña, é posíbel, a raíz da presenza de restos nos extremos dos cantís e de irregularidades no terreo, que ocupara a totalidade do terreo que actualmente alcanza unha superficie de 1,01 ha. Neste ámbito, no extremo nordés, sitúase a zona intervida que ocupa unha superficie aproximada duns 350 m2. Nela pódense observar os alicerces en cachotaría de lousa de nove estruturas das que oito son de planta cuadrangular con esquinais redondeados e unha de planta elíptica. Nos espazos internos, que varían dos 27 m2 (estrutura número 7) aos 12 m2, pódense apreciar nalgunhas delas restos de fogares, bancos de pedra corridos encostados aos muros internos e a soleira de entrada con orificio para a porta. A mención por parte dos arqueólogos da aparición de abundantes fragmentos de tégulas e ímbrices sinalaría que polo menos unha parte das construcións exhumadas tiña unha cuberta deste material. Varias das construcións dispóñense ao redor de varios espazos abertos lousados útiles –segundo Chamoso Lamas– para unha correcta drenaxe do terreo en épocas de chuvias. Das estruturas exhumadas salientamos dúas polas súas particularidades. Por unha parte, na estrutura número 1, a exhumación no ano 63 dunha escaleira externa de nove chanzos e a aparición no ano 65 duns ocos no paramento destinados a albergar as trabes indica que esta construción tería un andar superior. A aparición dun fogar con restos de escouras de fundición de ferro indicaríanos que esta construción estivo destinada a actividades metalúrxicas. Xunto a ela, na estrutura número 4 rexístranse restos de pavimentación tipicamente romana (opus signinum) e restos de estuco vermello nas paredes, que sinalaría un uso residencial de certo status social. En canto aos materiais rexistrados nas intervencións dos anos 60, a escaseza e fragmentación da información achegada polos seus escavadores, cun método de rexistro aínda rudimentario leva a unha necesaria revisión dos mesmos. O conxunto de materiais amplíase coa recollida no ano 1988 de abundante material descontextualizado no entullo das intervencións antigas mentres que no ano 1992 os materiais recollidos si que presentan un rexistro adecuado. No que respecta aos materiais pétreos, os arqueólogos fan mención á aparición de muíños de man circulares de granito, pedras de afiar, pesos de redes, un fendedor e laxas de xisto con perforación interna. Os materiais cerámicos son os máis abundantes e variados, cun corpus maioritario de cerámica común, na que destaca a aparición de fragmentos de producións importadas de difusión aquitano-tarraconense que, xunto aos fragmentos de ánfora, de terra sigillata e de engobe vermello, vinculan Fazouro co tráfico marítimo cantábrico de época antiga. En canto aos materiais metálicos, á parte das referencias bibliográficas que mencionan a aparición de abundantes escouras de ferro, destacamos a aparición de dúas puntas de lanza de bronce, unha fíbula anular en omega tamén de bronce, un alfinete para o cabelo e dúas moedas (unha atribuída á época de Vespasiano ou Tiberio do século. I d. C. e un Antoniano de mediados do século III d. C.). Os materiais rexistrados (s. I d. C.–IV d. C.) e restos construtivos sitúan o xacemento, polo menos no seu último momento de ocupación, na fase de dominación romana Por último, en material orgánico destaca a aparición dun punzón de hasta de cervo e unha variedade de restos de macromamíferos e moluscos nos que destacan exemplares de púrpura que, con moita cautela, poderíamos vincular coa produción de tinguiduras purpúreas. Sen rexeitar a posibilidade de cronoloxías máis antigas que poidan dilucidar intervencións futuras, os materiais rexistrados (ss. I d. C.–IV d. C.) e restos construtivos sitúan o xacemento –polo menos no seu último momento de ocupación– na fase de dominación romana concordando, en parte, cunha das dúas datacións por radiocarbono realizadas no ano 1991 (90 a. C.–220 d. C.). Quedan incógnitas por despexar tales como a definición das diferentes fases de ocupación do castro e unha maior concreción das cronoloxías, algo que se podería resolver mediante novas intervencións arqueolóxicas ou canto menos mediante unha revisión profunda da cultura material recollida. Incógnitas e preservación do xacemento Estamos pois ante un castro de grande interese que amosa aínda moitas incógnitas que se estenden a todo o ámbito costeiro da Mariña, territorio que, en comparación con outras áreas galegas, arrastraba un déficit de investigacións. No presente século a catalogación de novos xacementos e sobre todo a información achegada polas escavacións realizadas no castro da Atalaia en San Cibrao, no Castro das Grobas en Ribadeo, no forno romano de Esteiro e no xacemento do Carreiro en Foz, xunto coas aportacións arqueolóxicas da rasa costeira asturiana, abren novas perspectivas de cara a explicar a alta densidade de xacementos, cronoloxías, papel das actividades económicas -especialmente da actividade mineira e do comercio marítimo cantábrico- e incluso unha reformulación tanto da tipoloxía, magnitude e función dos xacementos. Actualmente o castro presenta unha serie de alteracións a destacar. Por unha parte, a acción antrópica, froito dunha ausencia de protección do xacemento e sensibilidade patrimonial, foi un elemento de especial impacto, ben desde a iniciativa privada (vivendas unifamiliares tanto no interior peninsular como na contorna) como pública (aparcamento no interior, caseta de servizos e acceso á praia no foso). A información fornecida polas escavacións xunto coas achegas arqueolóxicas da rasa costeira asturiana abren novas perspectivas de cara a explicar a alta densidade de xacementos Máis salientábel aínda, tanto polo seu impacto como polas difíciles medidas paliativas e pola súa persistencia, son as alteracións de tipo natural, en especial a acción mariña cuxa pegada a podemos visualizar nas estruturas destruídas número 8 e número 9 e na presenza nos noiros do cantil de restos de estruturas e derrubes que requiren intervencións de urxencia para, polo menos, non perder unha valiosa información. Podemos concluír que as expectativas para o xacemento non son boas, e peor aínda cando xa son evidentes os efectos dun cambio climático, fenómeno de orixe antrópica, que neste caso se manifesta con temporais cada vez máis frecuentes que pouco a pouco van arrincando anacos da nosa historia. Agradecementos pola información achegada a Humberto Palacios Pool (Mariña Patrimonio), Eduardo Breogán Nieto Muñiz (Breogán Arqueoloxía), Roberto Bartolomé Abraira (Engobe Arqueoloxía) e Fernando Carrera Ramírez (director da Escola Superior de Conservación e Restauración de Bens Culturais da Galiza).