Héitor Picallo

Desta volta son sete os topónimos que imos tratar, dando conta da súa localización e por que lugares se distribuíron como apelidos. A nivel documental traeremos un extracto dun pergameo transcrito por Xesús Ferro Couselo e publicado n’A vida e a fala dos devanceiros, referencias doutro que leva data de 1175 –vinculado co topónimo Asorei, en Vila de Cruces– e non poucos textos dos séculos XVI e XVII.

Con independencia dos datos que poidamos recoller sobre este puñado de apelidos e topónimos que a continuación analizaremos, non co rigor dos especialistas pero si co cariño á terra e ao idioma, traeremos canda si un dos feitos castelanizantes máis surrealistas que temos atopado. O apelido Arousa, con demasiada pomposidade aristocrática ou cando menos burguesa, floreceu en antropónimos que hoxe nada teñen que ver coa súa orixe. Distanciouse tanto do mar ou da ribeira que foi caer entres entre rosas de cen follas para nada ao estilo de Cabanillas e si do esperpento de Valle-Inclán.

Aínda que son catro os topónimos vinculados coa árbore que nos agasalla con ameixas, ou sexa, a ameixeira, outros catro máis serán analizados nestas liñas. A documentación que adobía a etimoloxía foi extraída, sobre todo, dos arquivos Histórico Provincial de Ourense, o Histórico Universitario de Santiago, o da catedral da mesma urbe e o do Reino de Galiza. As datas que abarcan son do ano 922, co Tombo de Celanova (transcrito por J. M. Andrade Cernadas) a 1884, pasando por pergameos de 1123, varios baixomedievais e non poucos da Idade Moderna, onde a paleografía resulta un labirinto de enlaces e bucles.

Para levar a cabo esta andaina polos lugares do noso país que deron nome ou apelido a moitas familias consideramos oportuno facelo por rigorosa orde alfabética. Os seis primeiros, de variada difusión, serán Abade (coa flexión de número Abades), Abeixón, Aboi, Ación e Agrafoxo. Traeremos até estas liñas referencias e extractos documentais de épocas ben diversas (de 1199 a 1861) que nos han servir para testemuñar quer a toponimia quer os apelidos que son obxecto de “estudo” nesta entrega. Complétase a mesma cunha entrevista a Iria Aboi, na que explica por que restituíu o seu primeiro paterno á forma lexítima.

Comenta o profesor Gonzalo Navaza, e comenta ben, que un dos precursores da lingüística románica moderna así como da filoloxía galega foi Frei Martiño Sarmiento. O sabio galego –oriúndo das Raposeiras, Cerdedo– rexistraba nos cadernos das súas viaxes por Galiza listaxes de topónimos, voces, curiosidades, observacións sobre vexetais, algúns dos cales en tempos actuais habían ser revisados e analizados polo citado profesor, sen dúbida unha das máximas referencias nestes eidos nos que –quizais con ousadía– nos aventuramos. E facémolo coa necesaria prudencia, pois non somos para nada especialistas nestas lides –máis si curiosos–, coas ganas necesarias –como cando se inicia un proxecto interesante– e cunha mochila ateigada de documentación e libros nos han ir orientado polos vieiros na onomástica galega. 

A obra constará de 31 fascículos que se publicarán de terza a sexta feira nos meses de setembro e outubro. Nela trataranse algo máis de 200 apelidos.

Héitor Picallo (Cuntis 1974) é persoa ben coñecida para as leitoras e leitores de Nós Diario, pois elaborou para este medio o coleccionábel Galiza nas páxinas de Europa. Agora, desde a próxima terza feira, estará connosco para nos falar da Onomástica nacida da terra.

Como cada sábado previo ao Día da Patria Galega, desenvolveuse a suba ao Pico Sagro, revivindo así o ascenso que Castelao fixo en 1924 canda outros membros das Irmandades da Fala. A seguir, reproducimos o pregón lido no acto.

En non máis de 80 quilómetros cadrados, delimitados polas elevacións do Xesteiras, Arcos, Castro Sevil e Cádavo, esténdense as terras de Cuntis. Na vertente oriental do val fica Castrolandín (GA36015009), fortificación que se localiza nas proximidades da entidade de poboación homónima (parroquia de Santa María dos Baños de Cuntis) e a pouco máis dun quilómetro da capital municipal. Nesta, como curiosidade, ergueuse a coñecida Aquae Calidae citada por Ptolomeo e nela, por conseguinte (tal e como sinala Juan Manuel Abascal Palazón) unha importante cidade da auga. A unha altitude de 245 metros sobre o nivel do mar, Castrolandín asexa un val ateigado de testemuños arqueolóxicos de diversas épocas.

O investigador  dá conta de Castrolandín (Cuntis). Infórmanos dos resultados das campañas efectuadas até da data. Desde a primeira, en 2004, con Xurxo Ayán á fronte e nas seguintes (2005-2009), baixo a dirección de Carlos Otero Vilariño, até a máis recente (abril de 2021). Unha nova entrega do coleccionábel 'Confín dos verdes castros e valeroso clan!'

O investigador Héitor Picallo descobre catro persoeiros vinculados ao ciclo artúrico: Broadas l’Espagnol; Armand le Pelerin; Malaquin le Gallois e Hermin le felon. Do primeiro cabaleiro dise que é de Londres, do segundo só sabemos polo seu apelativo que está vinculado con España, o terceiro é galo e o cuarto galego. Eis os aspectos que destacan nesta nova caracterización de personaxes artúricos. 

Con independencia das copias do escudo da Galiza que Pedro de Gracia Dei divulga e que se reproducen en non poucos manuscritos, cómpre facer memoria doutro documento gráfico de suma importancia para estas investigacións: o mapa que Fernando Álvaro Secco confecciona.

 Remata a serie sobre os escudos do Reino da Galiza que o xornal ofreceu neste mes de setembro da man de Héitor Picallo

No último capítulo do coleccionábel de heráldica, que atoparás mañá nos quiosques ou na nosa loxa online, Héitor Picallo analiza a aparición do emblema do Reino da Galiza en distintos recunchos do país durante o reinado de Filipe II. Non perdas a ocasión de gozar debullando esta parte da historia do país.

Esta sexta feira, nunha nova entrega nas páxinas de Nós Diario, podes saber como diversos artistas gustaron de representar os símbolos da Galiza da man de Héitor Picallo. O coleccionábel de heráldica está dispoñíbel de terzas a sextas feiras, fornecendo coñecementos sobre o escudo do Reino da Galiza. Podes conseguir capítulos que perderas a través da nosa loxa online.

Esta quinta feira, nunha nova entrega, podes seguir descubrindo a visión internacional da heráldica galega que Héitor Picallo traza nas páxinas de Nós Diario. O coleccionábel está dispoñíbel de terzas a sextas feiras, botando luz sobre o escudo do Reino da Galiza. Podes conseguir capítulos que perderas a través da nosa loxa online.

Baixo o título “O escudo do Reino da Galiza: unha ollada internacional”, Nós Diario ofréceche a partir desta terza feira un interesante estudo sobre o escudo da Galiza. Este caderno dirixido polo investigador Héitor Picallo poderalo atopar nos quiosques ou na nosa loxa online.

A memoria do Reino da Galiza continúa oculta. A expulsión da historia dos pobos libres como consecuencia dun proceso de conquista que se torna definitivo á volta do século XV provoca a condena ao ostracismo dun pasado que nos recoñece como parte dun pobo diferenciado é a exclusión duns símbolos de identidade que nos significan ao singularizarnos dos nosos iguais. Nós Diario aposta de maneira decidida por restaurar unha parte chave do pasado coa publicación da investigación de Héitor Picallo sobre o escudo do Reino da Galiza.

Setembro chega coa inauguración dun novo espazo en 'Nós Diario'. Durante o mes, as catro páxinas centrais do xornal dedicaranse á divulgación en profundidade da heráldica galega, unha das dimensións menos coñecidas do patrimonio, desde unha óptica internacional. Héitor Picallo revela as chaves do coleccionábel.