As guerrillas galegas ao descuberto

Este artigo nace de revelarse contra todo o escrito sobre a guerrilla na Costa da Morte, contra esa visión tan masculinizada. Esta vez quixemos volver sobre o tema poñendo o foco nas mulleres. En principio, queríamos falar de dúas máis. Teresa Pastoriza Moreira, de Tella (Ponteceso), e Isabel Saez Castillo, que viviu en Corme aqueles anos. Pero estas dúas son mulleres das que tamén hai moito que contar, o espazo non chegaba. Finalmente, decidimos centrar o artigo en Balbina Pedro Carril e as mulleres que foron xulgadas a canda ela.

Fernando Vidal Collazo (Corme,1968) tense achegado nos seus traballos a diversos aspectos do proceso represivo e da resistencia ao franquismo na Costa da Morte. Nese sentido, ten publicado varios traballos sobre a guerrilla na zona e nesta quinta feira volve o sobre o tema en Nós Diario

José Gómez Gayoso (a) González López ou Juan, e Antonio Seoane Sánchez (a) Julián ou Jorge loitaron nun tempo de submisión, diverxeron nun tempo de homoxeneización das conciencias, desafiaron nun tempo de coerción, e fixérono dende uns postos directivos que lles permitían canalizar o potencial ideolóxico e bélico duns homes aos que tutelar co fin de contribuír ao derrocamento do réxime. Non conseguiron o obxectivo, pero cumpriron a súa parte: a guerrilla galega, principalmente na Coruña, acadou un crecemento inédito.

Lupe Martínez (A Coruña,1979) e licencia de Socioloxía e funcionaria da administración xeral do Estado. Investigadora cunha abondoso bibliografía sobre a guerrilla e autora do volume Coa man armada, sobre a IV Agrupación do Exercito Guerrilleiro da Galiza. A cuarta feira escribe en Nós Diario sobre José Gayoso e Antonio Seoane.

Neste traballo preténdese achegar algunha luz sobre a relación de apoio/auxilio sanitario á guerrilla antifranquista e aos seus enlaces que foi facilitado por médicos e practicantes galegos nos anos da posguerra. É unha área de investigación na que é moi difícil conseguir documentación escrita salvo cando deu lugar a detencións ou procesos represivos. Moitos destes sanitarios xa estiveran represaliados dunha ou outra forma durante os anos da guerra e na posguerra polos seus vínculos cos valores e as políticas republicanas. 

David Simón-Lorda (Zaragoza, 1963) e doutor en Medicina pola Universidade de Santiago e exerce como  psiquiatra en Ourense. Membro da directiva da asociación “Amigos da República” e autor dunha extensa bibliografía sobre a historia da medicina e da represión dos sanitarios polo ditadura. Neste terza feira en Nós Diario publica un traballado sobre a colaboración dos sanitarios coa guerrilla antifranquista.

 

As  fragas do curso baixo do Eo proporcionaron acubillo aos republicanos que optaron por agocharse unha vez que os sublevados en xullo de 1936 se impuxeron en Lugo e estenderon o seu dominio ao occidente de Asturias. Non procederon desta maneira alentados polo Goberno republicano, ao ditado de consignas emanadas das súas organizacións, co propósito de seguir combatendo por outros medios ou para reter forzas do adversario, senón  movidos por un instinto de supervivencia.

En Lago de Carucedo, pequena localidade da comarca do Bierzo, naceu Abelardo Macías Fernández. Fillo de Juan e Andrea, e irmán de Julia Macías, que sufriría varios anos de cárcere e diversas humillacións só por ser irmá. Abelardo era un labrego, nunha economía case de subsistencia, e desenvolta en gran medida dentro dos hábitos comunitarios espallados nesta comarca, naquela época e no ámbito agrícola. Ás veces traballaba na única empresa que había na localidade, un caleiro. Galegofalante, como todas as persoas habitantes de Lago e contorna. 

Como en case toda Galicia, a vaga de violencia que desencadeou o golpe de Estado orixinou a fuxida ao monte dos que non puideron marchar ou agocharse. Tamén prófugos e desertores do Exército. En Deza houbo fuxidos na Serra do Faro, nos montes de Rodeiro e Agolada e na zona do Ulla. Ramón de Valenzuela fixo unha reconstrución deses primeiros movementos dos escapados dezaos na súa novela Non agardei por ninguén.

Mesmo na noite mais triste
em tempo de servidão, 
há sempre alguém que resiste
há sempre alguém que di nâo. 
Manuel Alegre

As autoridades franquistas responderon con enerxía ao ascenso de accións armadas apreciábel desde 1946. O brutal “Decreto-Ley sobre represión de los delitos de bandidaje y terrorismo”, de abril de 1947, permitía ás forzas policiais utilizar calquera método para combater o antifranquismo. Mellorada a conexión entre o Servizo de Información da Garda Civil (SIGC), popularmente coñecida como a “brigadilla”, e a Brigada Político-Social (BPS) da policía, medrou a infiltración, compra de vontades, sancións económicas, desterros, controis, cárcere, contrapartidas, violacións, torturas, “lei de fugas”, asasinatos. 

A Francisco Martínez Leira “Pancho” e Camilo de Dios Fernández, “in memoriam”. 
                    
Sempre volvemos renacer
sempre xurdimos outra vez
tras mil derrotas.
(Xosé Luís Rivas, Mini).

Por decretos de setembro de 1936 e xaneiro de 1937, os sublevados ilegalizaron partidos políticos, sindicatos e sociedades que “por acción u omisión” tiveran relación coa Fronte Popular, impondo no seu lugar un réxime totalitario de partido e sindicato únicos. Nesas circunstancias represivas (asasinato, execución, cárcere, depuración, sanción, apartamento, exilio) que afectaron a dirixentes, afiliados e simpatizantes das entidades proscritas, só puideron sobrevivir organizacións afeitas á clandestinidade, compactas e con militantes moi disciplinados. Na “dinámica de represión-reconstrución-represión-reconstrución” (Santidrián, 2002) rexurdía unha e outra vez o Partido Comunista, único sostén político da guerrilla e único real adversario interior do réxime franquista. 

Bernardo Máiz (O Seixo-Mugardos, 1950) é un pioneiros nos estudos sobre a represión franquista e a guerrilla na Galiza. Autor de múltiples traballos desde o comezos dos anos 80, signifícase por unha ampla bibliografía que o convirte nunha referencia inescusábel nas investigacións da guerrilla. A cuarta e a quinta feira escribe en Nós Diario sobre a relación entre o PC e a resistencia armada.

O 1 de agosto de 1905, nace en Vilouriz (Toques) Ramón Rodríguez Varela, fillo de labregos sen terras que, desde 1916, foron caseiros na Torre de Pambre (Palas de Rei). No 1920, a familia trasládase á aldea de "Curuxás" e de aí o alcume que o acompañará toda a súa vida. En 1928, Ramón casa en Vilareda con Marcelina Costa Castro. Home habilidoso traballa no que lle aparece, de albanel, como xornaleiro, de encofrador. Naquel tempo, vai co seu amigo Arturo Vázquez até A Sionlla para traballar na vía férrea Zamora-Ourense-Santiago e despois marcha a Asturias a traballar no encoro de Doiras (Boal). Ao cabo, en 1934, Ramón consigue emprego nas San Fins Tin Mines Limited, que comercializa wolframio, estaño e molibdeno na súa mina de Lousame.

Carlos Parrado leva décadas investigando a traxectoria persoal e política de Ramón Rodríguez Varela “Curuxás”. Nado nas mesmas terras que o famoso guerrilleiro, coñeceu a moitos dos seus enlaces e compañeiros de militancia. A cuarta feira en Nós Diario achégase de novo a súa figura.

“Aquela zona tíñana moi traballada”. Quen pronuncia estas palabras é o coñecido guerrilleiro Camilo de Dios Fernández. Fomos entrevistalo acerca de Manuel García Rodríguez “O Sarxento”, compañeiro de guerrillas de Mario Rodríguez Losada “O Pinche”. Co tempo, aquela noción de “zona moi traballada” resultounos interesante contrastala á luz do tráxico destino dun anónimo entre os anónimos: Daniel Calvo Domínguez “O Barbeiro” de Langullo (Manzaneda). 

Blanca e Julian Campos García son fillos de Rosario García Rodríguez, da casa do “Sarxento” de Langullo en Manzaneda, que puido exiliarse a Francia desde Barcelona. Ao tempo, son sobriños de Manuel García Rodríguez, resistente antifascista agarrotado en Ourense en 1959. A terza feira en Nós Diario recuperan a Daniel Calvo, outro dos guerrilleiros de Langullo.

“A Garda Civil díxonos que nos presentáramos en Ordes. Metéronnos nun camión e chegamos a Soria. Eu traballei nunha casa de comidas, outros na terra, de sol a sol”. María Penedo Villaverde, desterrada 

Entre 1945 e 1949, mentres que os guerrilleiros antifranquistas da IV Agrupación do Exército Guerrilleiro se batían a morte contra as forzas represivas da ditadura, as autoridades decidiron aplicar un mecanismo represor sobre as familias dos combatentes: o desterro forzoso a terras castelás. O obxectivo do réxime era duplo: por un lado, culpar e castigar os guerrilleiros co sufrimento das súas familias e, por outro, privalos da posíbel axuda dos seus.  

Como resultado do éxito da sublevación militar na Galiza e da posterior derrota dos republicanos na Guerra Civil, as liberdades adquiridas polos galegos durante a Segunda República substituíronse polo fascismo. Non obstante, na posguerra, o silencio que impuxo a ditadura foi rachado pola loita do Exército Guerrilleiro da Galiza. Esta organización armada antifascista creouse a partir da estruturación dos grupos de fuxidos que se agocharan no monte despois do golpe de Estado para evitar ser asasinados polos falanxistas. 

Adrián Marzoa Otero (Deixebre-Oroso, 1993) é graduado en Historia pola Universidade de Santiago de Compostela. Autor libro 'A Represión Franquista na Comarca de Ordes (1936-1939)', a quinta feira achégase en Nós Diario á guerrilla na comarca de Ordes.

Se ben os fuxidos da Mariña luguesa perderan calquera posibilidade de trasladárense a Francia, por mor da invasión do país veciño polas tropas alemás, o posterior desenvolvemento do conflito bélico europeo, especialmente a partir da histórica batalla de Stalingrado, reforzaría a moral combativa dos resistentes antifranquistas, que dirixidos principalmente polo Partido Comunista constituíron distintas organizacións e estruturas políticas ao tempo que reorganizaron a loita guerrilleira.