Confín dos verdes castros e valeroso clan!

No extremo occidental da península do Morrazo, érguese illado e a 184 metros de altura sobre o océano Atlántico o monte do Facho. A máxima elevación nunha costa acantilada coñecida como a Costa da Vela, á que vixiaba, e será no propio funcionamento desa vixía, polo lume aceso co que avisaba dos perigos alá entre os séculos XVII e XIX, onde atopamos a explicación do seu actual nome: O Facho. Porén, ese monte agocha unha realidade histórica máis complexa e rica, e vai ser un dos seus episodios, o da ocupación a fins da Idade do Ferro, a que en forma dun poboado fortificado conformará o monte na imaxe que hoxe ten. Para achegarnos a el temos que ir ao concello de Cangas, e dentro del á parroquia do Hío, onde domina unha das súas aldeas máis afastadas: Donón. 

O arqueólogo Xosé Suárez Otero introdúcenos no castro Facho de Donón en Cangas. Unha  nova entrega do coleccionábel ‘Confín dos verdes castros e valeroso clan!’.

Este castro, un soberbio e impoñente exemplo de poboado costeiro de finais da Idade do Ferro, sitúase na fermosa parroquia de Baroña, pertencente ao concello de Porto do Son, comarca de Noia. Marca, asemade, o límite sur da boca da ría de Muros e Noia, afrontado ás cúpulas do Monte Louro, o eterno vixía do mar do Norte.

O seu emprazamento resulta espectacular. Para construír o seu poboado, aquela pequena comunidade de campesiñas e mariñeiras escolleron un lugar estraño e invisíbel: só sabes que estás diante del cando o atopas de súpeto. E, cando te achegas, o primeiro que ves é unha pequena península rochosa xunguida á terra por un istmo areoso, cos fortes cantís de poñente abertos ao Atlántico. Logo distingues murallas, restos de cabanas, muros de pedra aquí e acolá, neste lugar tan afastado... pero, quen as fixo?

O arqueólogo Ángel Concheiro, ‘Tito’, fálanos sobre sobre o castro de Baroña, en Porto do Son. Unha  nova entrega do coleccionábel ‘Confín dos verdes castros e valeroso clan!’.

O castro de San Lourenzo localízase entre as aldeas de Nogueiras e Alende, na parroquia de San Pedro de Cereixa, concello da Pobra do Brollón, sobre a marxe dereita do río Saa na pequena dorsal que serve de transición entre a penichaira da Chá de Castro e o val fluvial. Atópase catalogado pola Dirección Xeral de Patrimonio Cultural baixo o topónimo Castro de Alende, emprazándose nas coordenadas: UTM (X) 630400 // UTM (Y) 471270. En 2016 xurdiu interese desde a Asociación de Veciños María Castaña da parroquia de San Pedro de Cereixa e o concello da Pobra do Brollón para promover a recuperación patrimonial deste xacemento. O castro é un poboado fortificado vencellado á metalurxia do ferro. Foi cristianizado en época altomedieval cunha necrópole.

Xurxo Ayán, arqueólogo implicado na escavacións do castro de San Lourenzo, localizado entre as aldeas de Nogueiras e Alende, na parroquia de Cereixa, concello da Pobra do Brollón, achéganos a este asentamento sobre a marxe dereita do río Saa. Unha nova entrega do coleccionábel ‘Confín dos verdes castros e valeroso clan!’.

Coñecido pola veciñanza como Castro de Penedo ou Aurela do castro, está situado na parroquia de San Pedro de Doade, Concello de Lalín, nun lugar alto e preeminente. Atópase entre dous ríos: no seu lado norte e leste, existe unha ruptura de pendente cara ao río Asneiro que favorece a súa defensa. Do lado Oeste outra menos pronunciada cara a un afluente. Desde os seus 544 metros sobre o nivel do mar, domina a práctica totalidade de lugares da parroquia –Doade, Vilanova e Soutolongo– e parte da parroquia de Botos. É un espazo habitacional fortificado, que ocupa case unha hectárea, posibelmente dedicado á obtención de recursos. Puido ter estado habitado ao longo da Idade do Ferro e o período Romano.

A arqueólogo Vanesa Tevín achéganos un estudo sobre o castro de Doade, en Lalín. Unha nova entrega do coleccionábel ‘Confín dos verdes castros e valeroso clan!’.

O castro de Santa María de Cervantes localízase nos Ancares lucenses, no concello de Cervantes. Sitúase nunha zona montañosa, na bacía do río Navia, intensamente explotada polos romanos para a extracción de ouro. Trátase dun poboado fundado no século I d. C. asociado a varias minas auríferas romanas e é unha peza esencial para explicar o proceso do impacto de Roma sobre as poboacións indíxenas nas serras orientais lucenses. Despois do abandono do poboado no século IV d. C., o espazo do castro utilízase como lugar de enterramento asociado á igrexa Altomedieval. A riqueza patrimonial deste lugar convérteo nun dos conxuntos arqueolóxicos máis importantes da provincia de Lugo.

O arqueólogo Luis Francisco  achéganos ao o castro de Santa María de Cervantes, localizado nos Ancares, no concello de Cervantes. Situado na bacía do río Navia, intensamente explotada polos romanos para a extracción de ouro. Unha nova entrega do coleccionábel ‘Confín dos verdes castros e valeroso clan!’.

 

A inicios de 2011, o señor Manuel, veciño de Armea, descubría unhas escaleiras labradas na rocha do que posteriormente se coñecerá como xacemento do Monte do Señoriño, situado a escasos metros da Cibdá de Armea. Este achado trouxo consigo o inicio das intervencións arqueolóxicas en Armea, despois de medio século de silencio. A Facultade de Historia da Universidade de Vigo e o concello de Allariz veñen desde aquela desenvolvendo un proxecto de investigación único na Galiza, que abrangue todo o conxunto arqueo-histórico de Armea. Este conxunto esténdese polo monte do mesmo nome, pertencendo á parroquia de Santa Mariña de Augas Santas, no concello de Allariz e ocupando unha pequena dorsal montañosa entre os vales da Rabeda e do Arnoia. Dentro deste territorio localízanse numerosos restos arqueolóxicos que nos falan dunha ocupación prolongada no tempo, entre a época prerromana e a Baixa Idade Media. Destacan, ademais do Monte do Señoriño e a Cibdá de Armea, a Basílica inacabada da Ascensión que alberga na súa cripta un monumento con forno (sauna castrexa) coñecida co nome de “Forno da Santa”, o tramo do Camiño de Santiago que fosiliza a antiga vía romana e o propio núcleo románico de Santa Mariña. 

Alba Antía Rodríguez e Patricia Valle dirixiron as sucesivas intervencións arqueolóxicas na Cibdá de Armea, en Allariz, e Adolfo Fernández é o director científico do proxecto Armea. Os tres, investigadores do Grupo de Estudos de Arqueoloxía, Antigüidade e Territorio da Universidade de Vigo, asinan o fascículo sobre “A cibdá galaico-romana de Armea. Unha nova entrega do coleccionábel ‘Confín dos verdes castros e valeroso clan!’.

O castro de Elviña, na parroquia de San Vicente de Elviña (A Coruña), é coñecido popularmente pola presenza de arquitecturas monumentais, a salientábel existencia de elementos de ourivaría ou de pezas escultóricas nunha zona onde non é usual. O xacemento constitúe un asentamento fortificado de máis de catro hectáreas que domina visualmente o gran porto dos Galaicos lucenses, o golfo ártabro o corazón do territorio dos ártabros ou arrotrebas de Pomponio Mela e que amosa un claro vínculo co comercio marítimo. Unha das súas características máis positivas desde o punto de vista patrimonial é o seu carácter de solo público que o converte potencialmente nun recurso cultural de primeira orde.

Cun acceso doado desde a estrada N-642, o castro sitúase na parroquia de Santiago de Fazouro (Foz, A Mariña). Ben de Interese Cultural desde o ano 2017, ocupa un promontorio costeiro flanqueado na zona oeste pola praia de Arealonga e no leste polo Cantil das Ínsuas. Emprazado na rasa costeira da Mariña, caracterizada por un perfil costeiro de abundantes promontorios de altitude media comprendida entre os 10 e 15 metros, o castro forma parte dunha sucesión (Ribadeo-Foz) de polo menos 13 xacementos costeiros de tipoloxía similar que converten esta área nunha das de maior densidade de asentamentos costeiros do norte galego ao contabilizarse ao redor dun xacemento cada 2,08 km lineais de costa. 

O arqueólogo Luis Cordeiro analiza o castro de Fazouro, en Foz, na Mariña, á beira do mar. Unha nova entrega do coleccionábel ‘Confín dos verdes castros e valeroso clan!’.

O castro, coñecido desde etapas moi temperáns da investigación en Galicia, é a testemuña elocuente dun pasado que funde as raíces na prehistoria. Localízase na parroquia de Santa María Castromao, termo municipal e comarca de Celanova. As súas coordenadas UTM, referenciadas ao datum ETRS89 son 584510X e 4668210Y. O monte no que foi construído, cunha cota máxima de 732 metros de altitude, érguese maxestosamente sobre a contorna que o rodea. Domina unha extensa paisaxe sobre a que exerce un amplo control visual, que intercambia con outros castros, incluso máis alá da propia comarca. Tivo unha longa existencia duns 900 anos, entre os séculos VII-VI a. C. e II d. C.

O arqueólogo municipal do Concello de Ourense, José María Eguileta, achéganos a Castromao, nas Terras de Celanova. Unha nova entrega do coleccionábel ‘Confín dos verdes castros e valeroso clan!’.

O castro de San Cibrao de Las está situado a un 15 km da cidade de Ourense, nos concellos de San Amaro e Punxín, comarca do Carballiño. É sede do Parque Arqueolóxico da Cultura Castrexa da Galiza e é o exemplo mellor conservado das formas de vida castrexas e a súa transformación en época romana e, por este motivo, é un xacemento excepcional. Polas súas dimensións, trátase dun dos castros máis grandes do noroeste e un dos mellor conservados. Xeograficamente, localízase sobre unha ampla cima que domina unha zona granítica na confluencia do río Barbantiño co Miño, e destaca a súa posición elevada no territorio que lle outorga unha gran visibilidade sobre a contorna.

A arqueóloga Iolanda Álvarez achéganos ao castro de San Cibrao de Las, a cabalo dos concellos de San Amaro e Punxín. Un castro  cunhas dimensións de case 10 ha e unha poboación estimada dunhas 2.000 persoas. Unha nova entrega do coleccionábel ‘Confín dos verdes castros e valeroso clan!’.

O arqueólogo Miguel Vidal Lojo achéganos ao Castro da Cidá, en Ribeira, nunha nova entrega do coleccionábel ‘Confín dos verdes castros e valeroso clan!’