Na casuística do Grove temos todas as tipoloxías do que aconteceu arredor de 1936: Perseguidos, inmolados con nocturnidade e á luz do día; sobreviventes do seu propio asasinato; sacas colectivas, requisas e roubos; listas negras; consellos de guerra; cadeas perpetuas; fusilamentos; resistencia armada e guerrilleiros no monte; presos en campos de concentración; torturas, desafiuzamentos e rapina en sede xudicial; fuxidas masivas en barco; agochos no monte e no mar; párrocos pistoleiros; delacións en confesionario; redadas; abatementos en aplicación da lei de fugas; desercións, exiliados, abusos físicos e sexuais… toda a maldade posíbel vivímola entre nós. Trescentas vítimas directas dos sublevados, e moi escasa pescuda arredor dos perpetradores. Pero temos tamén singularidades, anomalías mesmo na trama sinistra dos verdugos. Imos ver algunhas das protagonizadas polas chamadas forzas da orde pública e asimilados, quer dicir, militares, gardas civís, falanxistas e cívicos. 

Coñecemos mellor a relación de vítimas, sabemos que pasou e como pasou, temos recoñecementos oficiais, placas, memoriais, homenaxes, escavacións, ensaios, crónicas e mesmo obras literarias nas que, coa perspectiva da ficción, se mencionan con veracidade, feitos, nomes e apelidos, sempre que se refiran ás vítimas; en canto as mencións son aos responsábeis directos, ou indirectos, das mortes, dos crimes, dos asasinatos… entón mudámoslle o nome, e convertemos Teodoro Fanego, o conserveiro de Cariño, responsábel da desgraza da familia Pita Armada, en Dimas. E iso faise cando o libro no que se fundamenta a ficción é autoría dun dos membros desa familia, José Pita Armada, o anarquista que fai un lúcido exercicio de memoria da traxedia familiar, desde o exilio pero sen mudarlle o nome ao Fanego, causa do padecemento propio e familiar. Ou na mesma actitude medoñenta, cooperamos no agocho dos responsábeis da catástrofe de 1936 convertendo Víctor Lis Quibén, funesto dirixente da Garda Cívica de Pontevedra, nas siglas V.L.Q. que, nese contexto, non ten carácter de abreviatura, nin cumpre coa función identificadora que promete e compromete a obra e o capítulo na que se insire, e que semella só exceso de precaución e temor á represalia. 

A autodenominada Escuadra Negra de Sarria está asociada a algúns dos capítulos máis terríbeis do terror franquista nesa comarca. Impulsada pola dirección local da Falanxe Española, dirixida naquela altura polo xefe territorial da Galiza, Mario González Zaera, moi ligada ás vellas elites da dereita procedentes da Restauración como o deputado da Confederación Española de Dereitas Autónomas (CEDA), Manuel Saco Rivera.

Antón Mascato García (O Grove,1957) atesoura unha abondosa bibliografía sobre a represión franquista no Grove. Autor en 2019 do volume Atila no Grove. Crónica política e memoria da masacre (1923-1948), achéganos agora nas páxinas de Nós Diario da man do coleccionábel Os Nomes do Terror unha investigación sobre os vitimarios nese concello.

En Ferrol, Eume e Ortegal os combates tras o golpe militar remataron co control da zona por parte dos militares sublevados nos últimos días de xullo de 1936. Nesa altura, as novas autoridades estabeleceron un réxime de terror, con poder absoluto sobre a vida das persoas, e despregaron toda unha serie de operacións de represalia dirixidas a suprimir a disidencia, coa utilización combinada de asasinatos, encarceramentos, malleiras, humillacións, violencia sexual e outras formas represivas.