A corentena pandémica ausentou a moitos das actividades e preferencias que un calcula realizar, rematando en suspense. Resulta frustrante cando algo vital como preparar unha viaxe para escoitar o cuco cucar, deixando sen efecto tal propósito. Talvez pareza unha idea surrealista a miña, de facer una viaxe de mais de mil quilómetros para oír os cucares de sonora e conseguida onomatopea, onde mesmo o silencio concede venerada licencia para que o cántico do cuco agrándase, anunciando a misteriosa primicia da primavera que o cuco trae consigo, cando aínda respira o réquiem da invernía. Cando alguén como eu que aspira a escoitar, anualmente, dunha maneira cómplice e contemplativa ese alborozo retórico, por longos espazos nativos e do noso existir, cando o cuco acorda os albores desde a súa improvisada morada na cimeira dos piñeiros do Outeiro de Podente, onde el dispón de seu infranqueábel escenario sonoro. A pandemia frustrou a miña viaxe, como cada ano no mes de marzo, para coidar que o cuco agoireiro anuncia, coa súa presencia, que o mundo en estes momentos aínda non chega á súa fin. Como subliña o noso refraneiro popular: “Entre marzo e abril, ou o cuco ou a fin”. Aínda que este ano non o vin nin o escoitei, acredito que chegou porque o mundo sigue en seu “verdor cinguido, aínda que con desconcerto e temeraria descomposición.
Adoro a rotundidade dese acentuado cucar, tan nutrido de panteísmo, que no seu insistente gorgolexar non disimula as súas gratas benquerenzas co noso país. Por iso os galegos temos ao cuco integrado na nosa cultura e literatura; con deseño mítico nas loanzas, contos, sabedorías, proverbios e todo ese algo mais de sempre. Que ben podía estar confirmado, e non espallado, nun nutrido volume dos tantos dicires expresivos que nas diversas xeografías galegas aparece en distintos formatos alusivos ao cuco respirando identidade e ben tecidos polo noso imaxinario. E logo esas calzas e carpíns, para resgardar ao cuco de neves e xeadas, non é da doada fortuna da imaxinación? Nesta vocación de inventiva susténtase a refraneira estima de que o cuco permaneza na lenda que os nosos devanceiros nos legaron, con vocación a enxalzar os porvires dons que a primavera anuncia a decisiva e verticalísima voz do cuco, empoleirado nun deses “verdes pinos” (das cantigas de D. Dinis” de Portugal), onde o cuco ten o seu escenario de romaría, e seus teimosos mergullos de ser misterioso, invisíbel e, tamén, sabio artimañeiro de por seus ovos en niño alleo e deixar que outra paxarada críe a súa parentela. Talvez a miña xeración sexa a última en cultivar esas testemuñas do herdo e das tradicións de opulenta variedade e na vocación de rescatar a esa ave tan fermosa que merece un particular brasón inmemorial. Mais a globalización engúlenos de tal maneira que fai desaparecer o pasado e as lendas que o nutren, como poden ser as enxeñosas lendas, que por moi inxenuas que parezan, marcan o ritmo e o pensamento do que se esclarece e ordena na nosa cultura e no valor emancipado que emite.
Pese a todo de non poder ir escoitar o cuco as cimeiras de Podente, o meu amigo e poeta chantadés, Paco Ledo, supliu parte do problema, calmando as miñas teimas e manías, enviándome un bucólico vídeo dos prados verdes do seu Mariz natal, con esas vacas do país, ben mantidas e sosegadas, e custodiando a pradería un nutrido arboredo impregnado de fervor primaveral. E de súas distinguidas enramalladas saían rítmicos sons do cuco, de súa emérita cucuira. O Paco non deu na ferradura, mesmo no cravo dos sentimentos marcados pola ausencia. Un agasallo impagábel, para moderar saudades e conmemorar o que conforta o panteísmo que nos asiste. Así escoitei con fervor e solemnidade ese ateigado son do cuco que ronda polos eidos de Mariz, como o cuco que escoito na Sexta Sinfonía de Beethoven, “A Pastoral”. Temperar permanencia cos trímbricos sons que o cuco ofrenda, non deixa de ser un acto de contributo aos que teceron esas tradicionais lendas e sabedorías sobre o cuco que fai presenza na Galiza.
Nas literaturas dos chamados países celtas: irlandeses, escoceses, galeses, cornualleses, bretóns e galegos-portugueses nutriron a súa literatura coa presenza do cuco en seus territorios. Nesta vocación de preservar a grata xentileza deste honorífico visitante que nos ofrenda coa primavera e constrúe residencia por todo Europa, case por tres meses, deixando constancia delo, o poeta panteísta inglés, William Wordsworth: “Benvido sexas, favorito da Primavera. / Aínda ti es para min / Non un paxaro, senón un ser invisíbel / Unha simples voz, un misterio.”
A presenza do cuco na poesía galega é numerosa e cualificada. No “Terra Cha” de Manuel María, encontramos esta graciosa e dadivosa cantiga de corte popular: “Polas mañás ben cediño / o cuco canta: “Cú-cú...” / ¡Como o teño por veciño / eu trato ao cuco de tu!” Verificamos o trato de proximidade que lle fai Manuel, reivindicando ao cuco madrugador e portador da primavera. Que sen dubida escoitou tantas veces no fervor matricial das paraxes da Carballeira de Santa Isabel, en Outeiro de Rei, nos arredores do río Miño. En ese espazo natural, que impón benquerenzas bucólicas.
En “Os Eidos” de Uxío Novoneyra aparece o cuco por veigas e tesos do Courel, con súa voz poderosa e emancipadora na emotividade do rexo eco do poeta: “Enche o cuco o val co seu cantar.” Mais aínda en destaque: “CANTA o cuco cala e canta / dos castiñeiros do val. / Pasa o tempo e non di nada / e volta o cuco a cucar.” Una exacta descrición da mobilidade e dos comportamentos desta ave peregrina e emigratoria. Un excelente seguimento das pautas do cuco invisíbel que Uxío soubo captar e testemuñar.
