En vida amou tódolos silencios. Herberto era así, un ser comunicante, mesmo co silencio nunca se sentiu perturbado para crear enigmáticos misterios. O verso consensuado nas palabras consentidas, mastigadas para conferirlles destino na grandeza da súa poética, tantas veces evocada por elocuentes críticos que non vulneraron a autenticidade dunha obra completa e complexa, como é a de Herberto Hélder.
"Cando cheguei alí Herberto estaba tomando café e cunha bolsa de libros seus dedicados. Falamos moito de San Juan de la Cruz e de Gerald Brenan; dos trobadores galegos e portugueses e de Camões e dos quinhentistas".
Herberto foise para outro terreiro, polo singrar do destino que el escolleu e, tal vez, estea dialogando con João Zorro, o das barcas novas de Lisboa; con Pero Eanes Solaz, o das arelas namoradas da Galiza. Herberto foi un remador a contracorrente, coa palabra no mastro e na fenda das ondas, no albor de tódalas Lelia Doura posíbeis. Así foi tecendo a harmonía dun tempero poético luminoso que consolidou a poesía portuguesa do século XX, como unha das mais solicitadas de Europa.
Foise o amigo, mais sei en que parapeto podo encontralo. Nunca no das contradiccións e dos esaxeros. Herberto foi un home de impacto que transmitiu tenrura. Tamén sabía ser áspero e contundente contra aqueles que se entremetían no seu silencio.
Coñecín a Herberto Hélder naquel caloroso agosto de 1982 en Lisboa. Servidor andaba a voltas coa antoloxía da poesía portuguesa do século XX, de Eugénio de Andrade a Nuno Júdice. En dous días estiven con todos os poetas residentes en Lisboa que figuran nesa antoloxía. De Herberto non tiña noticias, lembro que foi Eugénio de Andrade o que interveu e o contacto foi posíbel na Assírio & Alvim, pola mañá. Pola tarde convocoume no barrio alto da Trindade, nunha tasca moi antiga, creada no século XIX por un aguadeiro galego. O aspecto da mesma ofrecía certa decadencia. Cando cheguei alí Herberto estaba tomando café e cunha bolsa de libros seus dedicados. Falamos moito de San Juan de la Cruz e de Gerald Brenan; dos trobadores galegos e portugueses e de Camões e dos quinhentistas. Era moi crítico con Fernando Pessoa mais non detestaba del. Foi moi expresivo en varios termos con certos poetas portugueses e españois. Lembro que eu lle espetei: “Penso que ti es unha persoa porreira, contundente e de dar pancadas moi directas, gusto de esta clase de individuos”. Pensou e respondeu: “Es un tipo nada comedido e moi directo, penso que nos vamos a entender e cambiar impresións sobre temas literarios”.
"Aquí comezou unha longa amizade que se proxectou a través de mais dun centenar de cartas manuscritas. Todo un epistolario no que podemos encontrar un enorme ventallo temático sobre opinións literarias, artísticas e políticas".
Aquí comezou unha longa amizade que se proxectou a través de mais dun centenar de cartas manuscritas. Todo un epistolario no que podemos encontrar un enorme ventallo temático sobre opinións literarias, artísticas e políticas. Harmonizando críticas a certos autores e defendendo a outros.
Cando me enviou “Edoi Lelia Doura (Antologia das voces comunicantes da poesia moderna portuguesa”, da súa autoría, notei varias ausencias como a de Eugénio de Andrade. Contesteille que era unha antoloxía que recuperaba nomes silenciados pero, tamén, un bo monumento á súa parcialidade e enormemente provocativa. Contestoume que eu estaba no certo e que así foi feita para desafiar a certos grandes vultos e aos críticos que estaban a dicir ese tal e moi bo, esoutro moi malo.
Non sei se a Herberto Hélder o podemos concretar, despois deste tránsito mortal, na outra marxe dos que con frecuencia se esquecen dos inmortais, desde esta marxe. A súa vitalidade persoal e a súa obra, con todo o seu fascíneo enigmático, o teremos como referencia dese tecido en “Poesia Tuda”, abrindo canles e harmonizando ideas que transitan polos grandes roteiros da poesía contemporánea portuguesa. Meu amigo Herberto, algún día nos encontraremos na marxe dos silencios e continuaremos falando de Gomes Leal, de António Gancho e de Vitorino Nemesio, sen matices.
Xosé Lois García foi amigo de Hélder desde hai máis de trinta anos e é autor da única entrevista que se lle fixo ao poeta.