Opinión

O complexo do colonizado

Nos meus anos mozos, cando estreaba a primavera vital, sen ter aínda recibido a primeira comunión política, sufrín, descoñecendo a definición do concepto, o complexo do colonizado. 

Este complexo, que implica a autoxenreira cara a súa propia cultura por parte do colonizado e a admiración e asunción da cultura do colonizador, foi  maxistralmente descrito polo martinicano Fran Fannon, na súa obra póstuma “Los condenados de la Tierra”, e tamén por outros pensadores como Albert Menni ou o occitano Robert Lafont.

Nos meus anos mozos, cando estreaba a primavera vital, sen ter aínda recibido a primeira comunión política, sufrín, descoñecendo a definición do concepto, o complexo do colonizado. 

Este complexo, que implica a autoxenreira cara a súa propia cultura por parte do colonizado e a admiración e asunción da cultura do colonizador, foi  maxistralmente descrito polo martinicano Fran Fannon, na súa obra póstuma “Los condenados de la Tierra”, e tamén por outros pensadores como Albert Menni ou o occitano Robert Lafont.

"É mentira que o nacionalismo se cure viaxando.  É unha ferida en forma de beixo pola que agroma con agarimo o senso fondo da vida".

Nas miñas viaxes e estadías infantís e adolescentes polo páramo central e a Corte do oso e do érbedo, tan axiña pronunciaba dúas ou tres palabras, o meu acento denunciaba a procedencia finisterral e o interpelante, con aceno compasivo e magnánimo e sorrinte conmiseración, preguntábame inmediatamente: ¿Eres gallego, no?.  Arre, carallo, xa estamos, dicía prós meus adentros!.

Non podía responder ao estilo do ascensor, ruborizábame e con rabia contida, baixando a cabeza, como se a lousa dunha ancestral maldición céltica pesase sobre min, contestaba con vergoña: "Si!". Aí empezaron os alicerces da miña conciencia nacional. Por iso, é mentira que o nacionalismo se cure viaxando.  É unha ferida en forma de beixo pola que agroma con agarimo o senso fondo da vida.

A continuada reiteración desta actitude estivo a piques de inocularme, inconscientemente, o virus dunha culpable subnormalidade orixinaria. Chovía, ademais, sobre esvaradío chan represor. Na escola e no Seminario castigáranme en innumerábeis ocasións a causa do inaudito atrevemento de falar na melódica lingua galaica. No seminario co famoso castigo do anelo.

Por desgraza, aínda pululan galegos, tanto en Galiza como na emigración, que se avergonzan do seu. Non se decatan que vale moito máis ser galegos de primeira que españois de segunda. O que perde a súas raíces, perde a súa identidade e sen ese carné non se pode andar polo mundo. É corrente atoparse con matrimonios, que entre eles falan galego e ós fillos na lingua cervantina. Tamén adoitan algúns galegos na emigración refugar da súa lingua ou facer grandes esforzos para ocultar o seu melódico son.  Non sería malo que lembrasen este axeitado e curto poema de Victoriano Taibo:

“O galego que non fala
na lingua da súa Terra,
Non sabe o que ten de seu
nin é merecente dela”

A asunción teórica e práctica da conciencia de meu, a través da lectura dos escritos de Castelao e as continuas conversas co grande bardo nacional galego, Manuel María, e outros, libráronme dese complexo, pasando a integrar a nómina dos galegos normalizados, identificados coa súa orixe nacional e fachendosos dela. 

"Por desgraza, aínda pululan galegos, tanto en Galiza como na emigración, que se avergonzan do seu. Non se decatan que vale moito máis ser galegos de primeira que españois de segunda".

Lembro aínda o que me aconteceu cando pertencía a lexión negra. Certo señor moi católico, exgarda civil, increpoume porque oficiaba as misas en galego. Ficou dabondo abraiado que non contestou ren. “Vostede fai a Deus tan idiota que se entende o pai latín, non vai comprender os seus fillos: o castelán e o galego?.

Hoxe afágame, cando me din que despois de 40 anos en Euskal Herría, manteño marcado e impoluto o acento galego e, polo contrario, cáusame fondo desacougo, cando me advirten que, en moi contadas e raras ocasións, perdín algo tal acento. Neste caso, adoito viaxar lixeiro a Jacobsland para realizar un cursiño rápido de recuperación fonética.

A comezos dos 70, na plenitude do uso de razón política, o amor asedioume voluntariamente e a razón económica obrigoume forzosamente a recalar no País Vasco. A dilatada vivencia neste país, a miña segunda patria, pola que sinto un enorme agarimo, reforzou a miña identidade primixenia como tronco inexpugnábel da miña árbore patria e abriu as pólas do meu corazón e conciencia á asunción da patria vasca adoptiva, producindo unha dupla reafirmación nacional. Algúns, emporiso, sosteñen que son imposibles as identidades compartidas escribindo a propósito do que lle aconteceu a Albert Camus. 

E se alguén dixo que non se podía servir a dous señores, eu afirmo que se pode amar a dúas doncelas: Galiza e Euskal Herria. O primeiro asomo de admiración para cos vascos dirixiuse cara o orgullo irrenunciábel que sentían pola súa propia identidade e o mantemento contra vento e marea dos seus signos máis reveladores.

A maioría dos vascos non se senten avergoñados da súa pertenza a este pobo de vascóns indomábeis, que souberon resistir os embates das águias hispanas, desde Ataulfo até Rajoy pasando por Zapatero e Aznar, e non se deixaron enganar polas sinuosas e atractivas curvas das sereas imperiais. 

"O primeiro asomo de admiración para cos vascos dirixiuse cara o orgullo irrenunciábel que sentían pola súa propia identidade e o mantemento contra vento e marea dos seus signos máis reveladores".

Por favor!, honorábeis vascóns non renunciedes ao propio para acoller o alleo, porque perderedes o un e o outro. Con frecuencia deume moito que pensar un feito verificable: aos galegos fóra chámannos emigrantes e na Galiza forasteiros. 

Este complexo do colonizado non só se estende aos individuos, se non tamén ás institucións e corporacións, que fan gala dun papanatismo cosmopolita ao denominar organismos con pomposos nomes anglosaxonizados como Eroski Center, Max Center ou Bilbao Exhibition Center. Entre este último e Bilbo Erakusgunea intermedia Edipo. 

Hoxe é precisa tamén unha terapia urxente de desacomplexización descolonizadora colectiva. Botarannos chapapote e diremos que chove, porque alguén mexou viño tintarrón garnacha. E quedarémonos sen nada, pois a nosas fontes produtivas, os recursos económicos e e as entitades financeiras marcharán prá fora ou ficarán en mans alleas. !Galicia, érguete e anda!, Brañas dixit, e non era sospeitoso de terrorismo.

É a típica mentalidade do novo rico, que refuga das súas orixes, pretende erguerse  a un novo status, á par da elite tradicional. Sofre o rexeitamento desta, porque non acepta ao achegado, e o odio da anterior que o acusa de traidor e felón. Até López de Vega describe esta mentalidade típica do “villano rico” nas súas comedias. 

Aínda existen dirixentes acomplexados que non se decataron de que a mellor maneira de abrirse ao rumoroso vento da globalización é a partir dunhas raíces firmes no solar da propia nación. Só o tronco da identidade xera pólas de globalidade.

Un fermoso mosaico só se fai ca solidariedade de pequenas teselas e a polifonía dun bo coro ca fraternidade das voces que o compoñen. Dende a estreita fiestra dunha pequena patria pode admirarse pefectamente a grandeza do mundo. 

Os galegos que enfeitizamos as peles de tódalas terras e sucamos tódolos mares non debemos renunciar ó noso, pero tamén é de ben nacidos, agradecidos e educados respectar a patria que nos acolle. Hai un principio universal:”dereito á diferencia e deber da semellanza”.

    Xosé Estévez
    Historiador e profesor xubilado da Universidade de Deusto 

Comentarios