Neste documentado traballo Manuel Rivero Pérez aborda unha cuestión latexante na memoria colectiva da bisbarra da Baixa Limia: a construción do salto das Conchas en pleno apoxeo franquista.
Para isto levou a cabo un vagaroso traballo de campo entre 1992 e 1999. Manéxase entón unha ampla documentación que dá conta dun dilatado e premeditado proceso de desposesión dos bens e da identidade da veciñanza dos lugares afectados. Así, nun extenso apartado final titulado “Anexos documentais” achéganse numerosos materiais que o exemplifican.
Mais é no eido da memoria oral onde esta obra ofrece a auténtica dimensión humana daqueles desposuídos devanceiros. Trátase da reconstrución dun discurso simbólico tinxido de emotividade. De xeito que a súa misión fora “recordar para impedir que se esqueza todo o que perderon e todo o que sufriron, esa experiencia amarga é inseparable da súa traxectoria vital e forma parte do seu legado histórico”.
A lei de augas de 1901 supuxera o punto de partida dun proceso secuenciado, que tivo como chanzos intermedios senllas concesións –en 1919 e 1934– así como un funesto decreto de ampliación e mellora outorgado á empresa Fenosa en 1948. Dando lugar á materialización definitiva da obra un ano despois.
O sintagma do título non só serviu para trocar, para sempre, a fisionomía dunha paraxe natural ateigada de elementos de gran valor. Senón que supuxo a desaparición de lugares coma O Baño ou Porto Quintela.
Á veciñanza, remunerada cunha exigua indemnización por ficar privada de todo canto tiña, non lle quedou máis remedio que procurar unha nova vida noutro lugar, desprovista, asemade, da fortaleza que proporciona o –extinto– vínculo comunitario. De aí, no medio da indefensión, a arela va de avivar o nós colectivo, fundamento auténtico da propia identidade.
As augas do encoro das Conchas encobren un rico patrimonio histórico. Do que forman parte tramos da Vía Nova, coma o impresionante conxunto arqueolóxico denominado Aquis Querquennis, constituído por un campamento romano e mais unha mansión viaria. Así como outras diversas construcións, tal a Ponte Pedriña, a Ponte Nova, a Ponte Cabanas ou a simbólica fasquía do Poldrado –cuxa foto ilustra a cuberta desta obra–.
Fronte a esta desfeita, as secuelas da mala xestión en relación coa presa derivaron nas consecuencias negativas do cambio climático, así como que, por mor dos innumerábeis xurros tóxicos vertidos, se convertese esta nun depósito de residuos.
A decisión inapelábel das hidroeléctricas de baleirar os encoros permitiu nos últimos tempos pór en evidencia a contemplación da ruína. Deste vizoso espazo cuxa realidade (in)material literaturizou con esmero Méndez Ferrín en Arraianos. Escritor que tamén deixou mostra da devastación producida, augas abaixo, polo asolagamento no verso, laído contra a esterilidade, de Estirpe: “Os canastros, os canastros, os canastros...”.
